İstanbul finans merkezi olma yolunda ilerlerken, Sermaye Piyasası Kurulu(SPK) yeni düzenlemeleri ardı ardına hayata geçirmeye çalışıyor. Piyasa derinliğinin oluşturulabilmesi için yeni finansal enstrumanlar ve yapıların oluşması gerekiyor öncelikle. Bu yöndeki çalışmalardan biri de Varant (Option) işlemleri.
SPK, "Varant ihraçlarına ve alım satım işlemlerine ilişkin esaslar hakkındaki tebliğ" başlıklı, Seri III, numarası henüz belirlenmeyen düzenlemesini duyuru olarak yayınladı. Yakın bir zaman içinde, muhtemelen 2009 yılı başından itibaren yatırımcılar opsiyon işlemlerini yapmaya başlayacaklar. Adı her ne kadar bundan sonra varant olarak anılacaksa da, uluslararası tanımlaması olan opsiyon varlığını devam ettirecek gibi gözüküyor.
Yurtdışı piyasalarda son derece yaygın bir türev araç olan opsiyon, tebliğdeki tanımıyla "elinde bulunduran kişiye dayanak varlığı önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracı" olarak tanımlanıyor.
Hisse senediyle kıyaslarsak;
-opsiyon, hisse senedinden farklı türev bir enstruman. Değerini bağlı olduğu hisse senedinden veya araçtan alıyor,
-opsiyonların hisse senetlerinde olmayan bir vade tarihleri mevcut,
-opsiyon sayısı, hisse senedi sayısının şirket özsermayesiyle ilişkili olarak sınırlı olması gibi bir sınırlamaya tabi değil,
-hisse senedi gibi ortaklık ve temettü hakkı vermiyor.
1973 yılında kurulan Chicago Opsiyon Borsası(Chicago Board Option Exchange-CBOE) dünyanın ilk ve en büyük işlem hacmine sahip borsası olarak bilinmektedir. Peki, bu tarihe kadar yatırımcılar ne yapıyorlardı. Yatırımcılar ellerindeki paralarla belirli şirketlerin hisse senetleri üzerine kısa veya uzun pozisyonlar (long position-short position) alıyorlardı. Yani daha açık bir ifadeyle, fiyatının yükseleceğini düşündükleri hisse senetlerini ileride yüksek fiyattan satmak için satın alıyorlar (long position-uzun pozisyon) ya da tam tersi, fiyatının düşeceğini düşündükleri hisse senetlerini ileride geri almak üzere bugünden satıyorlardı (short position-kısa pozisyon). Genelde Türkiyedeki nitelikli olmayan yatırımcılar yani vatandaşlar, bankalardan yaptırdıkları işlemlerle, yükseleceklerini düşündükleri hisse senetlerini alıp yatırım hesaplarına koyarlar. Yani o hissede uzun pozisyon alırlar. Ve yıllarca yükselmesini beklerler. Nitelikli yatırımcılar ise, aracı kurumların sunduğu açığa satış imkanlarından yararlanarak kriz dönemlerinde kısa pozisyon alma imkanlarına sahiptir. Yani kriz dönemlerinde de kazanırlar.
CBOE açıldıktan sonra yatırımcılar yeni ürünlerle tanıştılar: Long call, short call, long put, short put, vs...
Birçok kişi için opsiyon işlemleri puzzle gibidir. Ama her insanın günlük hayatında farkında olmadan opsiyon işlemi yaptığını çoğumuz bilmeyiz. Temelde iki tür opsiyon işlemi vardır. Put ve Call opsiyonları (put option-call option). Yeni yılla birlikte hayatımıza girecek olan bu iki kavramı, aslında hayatımızda yıllardır yeri olduğunu anlatarak açıklamaya çalışalım.
Call Opsiyonları, bir hisse senedini belirli bir tarihte veya tarihe kadar, belirlenmiş bir fiyattan satın alma hakkı veren (yükümlülüğü değil) opsiyon türleridir. Birçoğumuz, "ben hayatımda şimdiye kadar böyle bir şey yapmadım" diyecektir. Öyleyse hemen anlatalım. Bir ev almak istiyorsunuz ve evi çok beğendiniz. Üstelik fiyatının da cazip olduğunu ve bu fiyattan alırsanız, yakın bir gelecekte yüksek bir fiyata satıp kar elde edebileceğinizi düşünüyorsunuz. Satıcıyla fiyatta anlaştınız ve satış işlemlerinin yapılacağı zamana kadar süre istediniz. Satıcı da bunun karşılığı olarak sizden bir miktar kapora istedi. Siz de çıkarıp verdiniz. İşte o anda resmi olmayan bir call opsiyon satın almış oldunuz. Evi, belirlediğiniz tarihte, bugün belirlediğiniz fiyattan satın alma hakkını kapora karşılığı satın almış oldunuz. Eğer kararırınızdan vazgeçerseniz, evi satın alma yükümlülüğünüz bulunmadığından sadece kaporanız yanacaktır. Organize bir borsada belli bir hisse senedi için call opsiyon alarak yapacağınız şey tamamiyle bundan ibarettir. Eminim, bundan sonra bu örneği ve call opsiyonun ne demek olduğunu herkes hatırlayacaktır.
Şimdi de put opsiyonu anlamaya çalışalım öyleyse. Put Opsiyonları, bir hisse senedini belirli bir tarihte veya tarihe kadar, belirlenmiş bir fiyattan satma hakkı veren (yükümlülüğü değil) opsiyon türleridir. Tıpkı bir kasko poliçesi gibi. Bugün arabası olan herkes bir de kasko poliçesi yaptırmaktadır. Neden peki? Çünkü arabanızın her hangi bir hasarda değerinin düşeceği ihtimali sizi korkutur. Olası bir zararda ise kasko şirketi, aracınızın hasarlı değeriyle hasarsız değeri arasındaki farkı size öder. Böylece arabanızın değerinin düşmesi riskine karşı kendinizi korumuş olursunuz. Bir hisse senedinin put opsiyon kontratını satın aldığınızda da aynı şeyi yapıyorsunuz. Varlığınızın yani sahibi olduğunuz hisse senetlerinin değeri düşerse, varlığınıza bağlı opsiyon sözleşmeniz zararınızı karşılıyor, yani onları sigorta etmiş oluyor. Hisse senedinin fiyatı yükselirse, elbette ki zarar oluşmayacağı için opsiyon hakkınızı kullanmıyorsunuz.
Görüldüğü gibi opsiyonlar riskten korunma imkanı verirken aynı zamanda spekülatif kar elde etme şansı da vermektedir. 2009 yılından itibaren işlem yapmaya başlayacağımız varantlar için son bir hatırlatma. Sadece IMKB30 endeksinde yer alan hisse senetlerinin opsiyonları üzerine işlem yapabileceğiz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder