Çin serabının gerçek nedeni!

Son zamanlarda global ekonominin en hassas yeri olarak Avrupa görülüyor. Birlik ülkelerinin birçoğunun içinde bulunduğu borç çıkmazı dikkatlerin başka yöne kaymasına imkan vermiyor. Buz çağının Avrupa’ya her an geleceği öngörülüyor. Avrupa ile kıyaslandığında ABD ekonomisi bile düzlükte görülüyor. Çin ekonomisi dendiğinde ise herkesin ağzının suyu akmaya başlıyor. Çin ekonomisinden pay alabilme global krizden kurtulma reçetesi olarak algılanıyor. Peki bu ne kadar gerçekçi?

Çin’deki kredi balonunun ne kadar şiştiği hususunda gerekli çıkarımlar yapılmıyor. Fiyatlar düşerken otomobil stokları yükseliyor. Para arzı İspanya’dan daha hızlı daralıyor. Sanayi üretimindeki artış son yılların en düşük seviyesinde. Emtialara talep azalıyor. Ülkenin kontrolü kaybettiği düşüncesi giderek ağırlık kazanıyor. Peki hal böyleyken nasıl oluyor da Çin’in adını bile duymak ülkelere makro bir refah hissi vermeye yetiyor. İnsanların, yatırımcıların ve hatta ülkelerin Çin serabı nereden kaynaklanıyor?

Bu sorunun, insanoğlunun birbirine benzeyen irrasyonel düşünce sistemi bağlamında yanıtını bulmak için 1999 yılına gidelim. İnternet balonunun henüz patlamadığı ve teknoloji şirketlerinin pegasus gibi görüldüğü yıllara. China Prosperity Internet Holding (Çin Refahı İnternet Varlıkları-CPIH) adlı şirketin finansal piyasalarca pek bilinmeyen hikayesine.

1999 yılı 16 Kasımında, ABD’deki internet forumlarını tesadüfen ziyaret edenler CPIH adlı bir şirketten bahsedildiğini görürler. CPIH’in yakında büyük bir patlama yapacağı yazıyordu mesajlarda. Mesajları okuyanlar arama motorlarından şirketle ilgili bilgi edinmeye çalışırlar. Fakat hiçbir kaynakta şirketle ilgili bir bilgiye ulaşamazlar. Fiyat grafiklerinden şirketin hisse senedinin 0,25 dolar seviyesinde olduğu ve uzun süredir işlem görmediği anlaşılmaktadır. O an birçokları için karar anıydı ve CPIH adlı şirketin ne iş yaptığı pek önemli değildi.

Birkaç dakika içinde CPIH hisselerinin değeri 0,25 dolardan 1 dolara fırlar. Piyasaların kapanmasına birkaç dakika kalmıştır ve acele edilirse biraz daha CPIH hissesi alınması mümkündür. Fırsatı kaçırmak istemeyenler emirleri borsaya iletirler. 16 Kasım 1999’da borsa kapandığında CPIH hisseleri 14 doları geçmiştir. Birkaç dakika içinde hisse senedinin artış oranı %5600’leri bulmuştur ve bu inanılacak gibi bir şey değildir. CPIH adlı şirketin kim olduğu ve ne iş yaptığı hala kimsenin umurunda değildir. Çünkü bitirilmesi gereken iş henüz bitmemiştir.

Ertesi gün CPIH hisseleri 20 dolardan açılır. Herkes şaşkınlık içindedir. CNBC kanalı hisseyi incelemeye almış yorumlar yapmaktadır Bir saat içinde hissenin değeri 82 doları görür. CPIH alanlar bir günden daha az bir süre içinde %32800 kazanmışlardır. Şirkete önceki akşam 1000 dolar yatıranların ertesi sabah 328.000 doları olmuştur. Fakat bu hazzın yaşanma süresi birkaç saati geçmez. Gün sonunda 32 dolardan kapanan hisse, birkaç gün içinde kot dışı bırakılacak bir seviyeye gelir. CPIH balonu patlamıştır. Fakat bu nasıl olmuştu? Bu kadar kısa sürede böyle bir dönüşüm nasıl yaşanabildi?

CPIH’in değerinin %32000 arttığı dakikalarda bazı yatırımcılar bir bilgiye ulaşmışlardı. Hong Kong Borsası yetkilileri CPIH’i dolandırıcılıkla suçluyordu. Çünkü CPIH bir tabela şirketiydi ve hiçbir faaliyeti bulunmuyordu. Fakat buna rağmen ABD’de borsaya kote olmayı başarmıştı. İsmi dışında hiçbir şeyi olmayan bir şirket böyle bir şeyi nasıl başarmış ve bu kadar çok insanı çılgına çevirmişti?

CPIH hissesi alanları o gün yanılgıya götüren düşünce şekli bugün hala geçerlidir. Araştırmacı Richard L.Peterson bu hatanın nedenini Çin ve internet sözcüklerinde görüyor. Çin ve internet sözcüklerini yan yana gören herkes Çin’in milyarlık nüfusunun tamamının internet kullanmaya başladığını ve CPIH’in de bu gelişmeden büyük pay aldığını düşünmüşlerdi. Demografi ve henüz patlamamış internet balonu yatırımcıların odaklandığı tek şeydi ve geri kalanların o an hiç önemi yoktu. Belki şirketin gerçek olmadığını bilenler bile bu sürü psikolojisine katılmışlardı.

Bugün Çin adı geçtiğinde demografik yapı ve üretim gücünü düşünüp geri kalan her şeyi boş vermiş birçok kişi, kurum ve ülke var. Sadece bu iki faktörün her şeyi değiştireceğini ve kendilerini zengin edeceğini düşünen kişi, kurum ve ülkeler. Umarız bu kez yeni bir CPIH kazası yaşanmaz!