Matbaa hala bu ülkeye gelmiş değil!

1930'lara kadar kitap okumak tüm dünyada pahalı bir aktiviteydi. Kitaplar pahalı olduğu için orta ve alt sınıflar tarafından kolay erişilebilir değildi. 1935 yılında İngiliz yayıncı Allen Lane "bir paket sigara fiyatına kitap" düşüncesiyle yola koyuldu. Kitapların pahalı olmasının ana nedeni olan kitap kapaklarını kağıda çevirerek büyük bir devrim yarattı. İngiltere'den Amerika'ya sıçrayan devrim bir anda kitap fiyatlarının düşmesine neden oldu. Artık insanlar ödünç alarak değil satın alarak kitap okumaya başladılar. Kitap satışlarının tüm dünyada artmasına neden olan bu değişim bugün hala "kitap devrimi" olarak bilinir.

Ülkemizde kitap okumak, her özgeçmişin altında ilk boş zaman aktivitesi olmakla birlikte gerçek hiç de böyle değildir. Kitapların okunma sayıları oldukça düşüktür. Bunun birçok sosyo-ekonomik sebebi vardır mutlaka. Ama bizim üzerinde duracağımız konu bu değil. Acaba ülkemizde kitap fiyatları nasıl? Bir paket sigara fiyatına kitap satan yayınevleri var mı?

Bu sorunun cevabını bulmak üzere bir araştırma yaptık. Bir internet satış sitesindeki (www.dr.com.tr) kitap fiyatlarını inceledik. Şu sıralar yayınladıkları kitaplar oldukça popüler olan 12 yayınevinin en çok satan 20 kitabının liste fiyatlarına baktık. Fiyatlarını incelediğimiz yayınevleri Ayrıntı, Scala, Boğaziçi Üniversitesi, İş Kültür, İletişim, Can, Yapı Kredi, NTV, Doğan Kitap, İthaki, İnkılap ve Epsilon'du. Yaptığımız çalışma sonrasında her yayınevinde en çok satan 20 kitabın ortalama satış fiyatını belirledik. İşte yayınevlerinin en çok satanlar listesinde yer alan 20 kitabı üzerinden hesapladığımız ortalama kitap fiyatları. (Listeyi en ucuzdan en pahalıya sıralıyoruz.)

İş Bankası Kültür Yayınları (11,7 TL)
Yapı Kredi Yayınları (13,7 TL)
Can Yayınları (16,5 TL)
Epsilon Yayınları (21,8 TL)
İthaki Yayınları (22 TL)
Ayrıntı Yayınları (22,6 TL)
İnkılap Yayınları (23,3 TL)
Doğan Kitap (23,6 TL)
İletişim Yayınları (24 TL)
NTV Yayınları (25,6 TL)
Boğaziçi Üniversitesi Yayınları (33,2 TL)
Scala Yayınları (49 TL)

Görüldüğü üzere yayınevlerinin kitap fiyatları ortalama olarak 11,7 TL'den 49 TL'ye uzanan geniş bir aralıkta sıralanıyor. Farkın nereden kaynaklandığı üzerine basit bir araştırma yaptığımızda gözle görünen bir sebebe ulaşamıyoruz. Genellikle kitaplar benzer konularda ve birbirine yakın sayfa sayılarında. Detay araştırmalar yapmadan bu farkın nereden kaynaklandığını bulmak pek kolay görünmüyor.

Şu an çok satanlar listelerinde yer alan bu 240 kitabın ortalama satış fiyatı 23,9 TL seviyesinde. Bu fiyatı Allen Lane'nin bir paket sigara fiyatıyla karşılaştırdığımızda üç katı bir fark var. Zaten sorun bu iki fiyatın 1940'lardaki gibi eşit ya da tersi olması sorunu değildir. Bir serbest piyasa ekonomisinde kitabın fiyatı 8 TL, sigara paketinin fiyatı 24 TL olursa piyasa ekonomisinin çöküşünü ilan edersiniz. Çünkü bu teorikte insanların bilgilenip gereksiz tüketimden uzak duracakları sonucunu yaratır ki, işte o zaman insanların düşünmeye başlamasını sağlarsınız. Sonrasında olan önce serbest piyasa ekonomisine olur. Neyse, sosyalistlerin ütopyasını, liberallerin distopyasını bir kenara bırakırsak burada asıl sorun ülkemizdeki kitap fiyatlarının aşırı yüksek oluşudur. Düşünün bir kere; bir asgari ücretli Scala Yayınları'nın yayınladığı kitaplardan tüm maaşı ile ayda sadece 17 kitap alabiliyor. ABD'de 1415 kişi üzerinde yapılan araştırmada bir ayda okunan kitap sayısı kişi başına 5 kitap olarak belirlenmiş. Bu varsayım altında asgari ücretlinin, gelirinin %30'unu Scala'ya ödemesi gerekiyor. Bu şartlarda elbette ki rasyonel karar kitap okumamaktır ki, zaten verilen de odur.

Kitap okuma oranlarının bu kadar düşük olması kitap fiyatlarıyla açıklanabilir mi bilmiyoruz. Fakat yukarıdaki rakamlara baktığımızda açık bir gerçek kırbaç gibi yüzümüze vuruyor: Matbaa hala bu ülkeye gelmedi; yoksa fiyatlar bu kadar pahalı olur muydu?