Euro'nun spagetti problemi!

Yunanistan’ın euro’dan çıkış ihtimallerinin giderek güçlenmesi herkesin şu soruyu daha fazla düşünmesine neden oluyor: “Yunanistan euro’dan çıkarsa ne olacak?”

Kesin olarak bilinen tek şey euro bölgesindeki ilk kırılmanın gerçekleşmiş olacağı. Peki ya sonrası?

Sonrası üzerinde her düzeyde uzun beyin fırtınaları yapılmaya devam ediyor. Böyle zor bir soruya, daha önce tarihte benzer bir olay yaşanmadığı için geçmiş tecrübelerin bakış açısıyla çözüm bulmak imkansız gibi görünüyor. Aslına bakılırsa böyle zor bir soruna çözüm olabilecek bir gelecek öngörüsü yapmak gerçekten kolay değil. Bunu ekonomistlerden ya da ekonomiyi yönetenlerden beklemek ağır bir görevlendirme olarak bile değerlendirilebilir. Hatta emin olun böyle bir soruna uygarlık tarihinin en büyük teorik fizikçilerinden Richard Feynman bile çözüm bulamazdı. Zaten bulamamıştı da! Nasıl mı?

Sıvı kristaller üzerine yaptığı çalışmalarla 1991 Nobel Fizik Ödülünü alan Fransız fizikçi Pierre-Gilles de Gennes’e ödülü kazandığında şu soru yöneltilir: “Fiziğin çözmesi gereken başka hangi problemler var?” Gennes bir sürü düşündükten sonra şu yanıtı verir: “Spagettinin kırılma problemi.”

Bu cevabı duyan herkes o an şaşırır. Çünkü fizikte böyle bir problem olduğundan kimse emin değildir. Fakat literatür biraz karıştırılınca Feynman’ın spagetti probleminin hala çözülememiş olduğu fark edilir. Problem oldukça basittir. Çiğ spagetti iki ucundan kırılma noktasına kadar esnetilip at nalı gibi büküldüğünde neden ikiye değil de, üç ya da daha fazla parçaya bölünür?

Modern Kuantum Teorisinin babası, Nobel ödüllü Amerikalı fizikçi Richard Feynman ve bilgisayar mucidi arkadaşı Danny Hillis günün birinde spagetti pişirirken, makarnanın iki ucundan esnetilip kuvvetle büküldüğünde hep üç ya da daha fazla parçaya bölündüğünü, asla ve asla ikiye ayrılmadığını tespit ederler. Yemeği bırakıp iki saat boyunca çılgınca teoriler üretirler. Daha sonraları Hillis'in ‘No Ordinary Genius' kitabında anlattığına göre o gün, iki arkadaş mutfaktaki deney sırasında bütün spagettileri kırar, ancak ikiye bölünememe vakasına akla yakın bir teori üretemezler.

Gennes’in Nobel ödülünü aldığı gün yaptığı açıklamayı dinleyen Basile Audoly adlı bir Fransız lise öğrencisi bu problem üzerinde düşünmeye başlar. Üniversitede fizik okuyup mezun olduktan sonra problem üzerinde çalışmaya devam eder. Yüksek enstantaneli kameralar ile kırılma anlarını izler ve kısa sürede problemi çözer.

Hızlı kamerayla yapılan deney sırasında spagettiyi iki ucundan tutup bükme eylemi yerine, o kritik ilk kırılma anına yoğunlaşır. Elde edilen görüntüye göre bükülmenin ardından spagettinin iki ucu hızla geriye fırlamakta, işte o anda çok sayıda kırılma meydana gelmektedir. Bu olay sırasında çok büyük ivmelerin meydana geldiğini tespit eder.

Audoly kırılmaların nedenini de keşfetmiştir. Spagettinin hızlı bir şekilde geriye fırlaması, makarna çubuğunun içinden hızla geçen bükülgen dalgaların oluşumuna yol açıyor. Dalga kıvrımları birbirine geçtiği zaman, spagettinin birkaç yerinde aşırı derecede basınç meydana geliyor ve işte oradan kırılıyor.

Feynman’In çözemediği spagetti problemi euro krizinde olası bir Yunanistan ayrılığının yanıtını da ortaya koyar gibidir. Yunanistan’ın euro’yu terk etmesi kırılmanın sadece Yunanistan üzerinde gerçekleşmeyeceği, diğer bazı noktalarda da kırılmanın olabileceğini söylemektedir. Portekiz, İspanya ya da İtalya kırılganlığın en yüksek olduğu yerler olarak şu an öne çıkıyor. Merkez bankaları üzerindeki kırılganlığın da yükseldiği unutulmamalı. Ayrıca merkezi politikaların önemli ölçüde değişeceği ve birlik düzenlemelerinin de köklü değişikliğe uğrayacağı açıktır.

Euro’nun spagetti probleminin ne zaman ve nasıl çözüleceği şimdilik gizemini koruyor. Yunanistan’ın euro’dan çıkışı sonrası finansal piyasaların yaratacağı ivmelerin euro spagettisini nerelerden kıracağı şimdilik öngörülemiyor. Ama asıl merak edilen Feynman’ın spagetti problemi gibi bu problemin de ucuz ve hızlı bir biçimde çözülüp çözülmeyeceği.