Alış ve satış fiyatları neden aynı değildir?

Hayatın her anında satın aldığımız şeylerin alış ve satış fiyatlarında daima bir farklılık görürüz. Bu farklılık genellikle satış yönündedir. Örneğin dolar bozdurmak için bankaya gittiğinizde görevli size alış 1,79, satış 1,80 diyecektir. Ya da bir kuyumcuya altının fiyatını sorduğunuzda alış 91, satış 92 lira diyecektir. Alınan ve satılan aynı dolar ve altın olduğuna göre bu fark nereden kaynaklanıyor?

Bir şeyi alırken ödenilen bedel, satarken alınandan genellikle daha yüksektir. Bu farklılığın finansal sistem içinde kuramsal tanımlamaları yapılmış olsa da gerekliliğin doğası oldukça farklı bir nedene dayanır. Ekonomi aradaki farkı “broker payı” diyebileceğimiz işlemi yapanın komisyonu olarak niteler. Bu mantıklı bir açıklama olarak kabul edilebilir. Ama gerçek apayrı bir şeye dayanır: İrrasyonel insan davranışlarına.

Yapılan bir deneyde bir grup öğrenciye aynı kahve fincanı dağıtılır. Öğrencilerden yarısına ‘bu fincan sizin olsa kaça satardınız?’, diğerlerine ise ‘böyle bir fincanı kaça alırdınız?’ diye sorulur. Satıcıların fiyatı ortalama 5 iken, alıcılarınki 3 lira civarındadır. Deney birçok kez tekrarlansa da sonuçlar değişmez. Satıcılar ve alıcılar içinde bulundukları duruma yüksek bir değer biçerler. Satıcılar sahip olduklarını iyi bir fiyattan satmak isterken, alıcılar en düşük fiyattan almak istemektedirler.

Benzer şekilde tuttuğunuz takımın final maçı biletine kaç para ödersiniz ve elinizdeki bileti kaç paraya satarsınız sorusuna; araştırmaya katılanlar, 400 dolardan ucuza satmam, 200 dolardan fazla ödemem yanıtını vermişlerdir. Alım ve satım fiyatlarının duygusal eşitsizliği bu deneyde de açıkça görülmektedir. Peki ama neden?

Alış ve satış fiyatlarındaki bu eşitsizlik, finansın en yerleşik fenomenlerinden biri olan finansal enstrümanların alış ve satış fiyatları arasındaki farklılığın hangi düşünce hatasından kaynaklandığını açıkça gösterir gibidir. İnsanların sahip oldukları şeylere sahip olmadıklarına göre yüksek değer biçmeleri, zihnin yarattığı yapay bir kıtlık düşüncesinin sonucudur. Çünkü yukarıdaki deney çikolata ile yapıldığında alış ve satış fiyatlarının birbirine eşit çıktığı görülmüştür.