Basit bir soruyla başlayalım: Getirisi başka bir kıymetin ya da terminolojik adıyla dayanak varlığın getirisinden türetilen finansal enstrumanlara ne denir? Finansla uzaktan ilgisi olanlar bile bunun Türev Ürünlerin tanımı olduğunu rahatça söyleyebilir. Kavramsal olarak değerlendirildiğinde bu tanım son derece mantıklı ve kabul edilebilir gözükmektedir. Hatta birçokları için son derece anlamlı olarak da bulunabilir. Peki gerçekten öyle mi? Yani türev finansal araçların değerleri dayanak varlıklarına mı bağlı? Yoksa tam tersi bir durum mu geçerli. Yani dayanak varlığın fiyatını artık türev enstrumanlar mı belirliyor?
Emtialara bağlı türevlerin, hem fiyatlar seviyesi hem de volatilitesi üzerinde önemli etkisinin olduğu artık kabul edilen bir düşünce. Üstelik türevler ve emtia fiyatları arasında kaydedilen ya da görülen bir ilişki de henüz tespit edilmiş olmamasına rağmen. Fakat her nedense, görülen bir ilişki olmadığı halde Commodity Futures Trading Commission (CFTC) geçenlerde türev işlem limitlerinde kısıtlamaya gitti. Görülemeyen hissedilmiş oldu herhalde.
2008 yılı yaz ayında petrol fiyatlarının 145 doları aştığına şahit olmuştuk. Bu çarpıcı rakam emtia türevlerinin popülaritesini ve niteliksiz yatırımcılar tarafından da bir yatırım aracı olarak görülme tutkusunu oldukça arttırmıştı. Düzenleyici kuruluşlar belki de ilk kez petrole bağlı türev ürün (future) fiyatlarıyla petrol fiyatları arasında ters bir etkileşim olduğunu fark etmişlerdi. Fark ettikleri şuydu: Türev yatırımcılar petrol fiyatını yükseltebiliyorlar!
2008 yazı türev ürünlerin değerinin altındaki dayanak varlıktan değil, varlığın değerinin, altında durduğu türev enstrumanlardan kaynaklandığının bu kadar yakından anlaşıldığı belki de ilk yıldı.
Peki bu ilişki nereden kaynaklanıyor? Bunu anlamak için öncelikle emtiaya endeksli bir future kontrat alarak emtianın satın alınmış olunmayacağını anlamak gerekiyor. Bu tür kontratları alarak emtianın fiyatına bağlı olarak gelir elde etme şansı yaratılıyor. Başka bir deyişle satın alınmayan emtianın fiyatı üzerine kumar oynanıyor.
Şu çok açık olarak görülmektedir ki, türev kontratlara para giriş ve çıkışlarından emtianın fiyatı etkilenmektedir. Örneğin yatırımcılar daha fazla altın kontratı satın aldıklarında fiziki altının da fiyatı artacaktır. Şimdi yukarıda sorduğumuz soruyu yeniden soralım. Türev kontratların fiyatları tüketicilerin satın alacakları altının fiyatını nasıl değiştiriyor? Ya da başka bir deyişle altın fiyatının ne yöne gideceği üzerine oynanan bahis altın fiyatını nasıl etkiliyor?
Emtialara bağlı türevlerin, hem fiyatlar seviyesi hem de volatilitesi üzerinde önemli etkisinin olduğu artık kabul edilen bir düşünce. Üstelik türevler ve emtia fiyatları arasında kaydedilen ya da görülen bir ilişki de henüz tespit edilmiş olmamasına rağmen. Fakat her nedense, görülen bir ilişki olmadığı halde Commodity Futures Trading Commission (CFTC) geçenlerde türev işlem limitlerinde kısıtlamaya gitti. Görülemeyen hissedilmiş oldu herhalde.
2008 yılı yaz ayında petrol fiyatlarının 145 doları aştığına şahit olmuştuk. Bu çarpıcı rakam emtia türevlerinin popülaritesini ve niteliksiz yatırımcılar tarafından da bir yatırım aracı olarak görülme tutkusunu oldukça arttırmıştı. Düzenleyici kuruluşlar belki de ilk kez petrole bağlı türev ürün (future) fiyatlarıyla petrol fiyatları arasında ters bir etkileşim olduğunu fark etmişlerdi. Fark ettikleri şuydu: Türev yatırımcılar petrol fiyatını yükseltebiliyorlar!
2008 yazı türev ürünlerin değerinin altındaki dayanak varlıktan değil, varlığın değerinin, altında durduğu türev enstrumanlardan kaynaklandığının bu kadar yakından anlaşıldığı belki de ilk yıldı.
Peki bu ilişki nereden kaynaklanıyor? Bunu anlamak için öncelikle emtiaya endeksli bir future kontrat alarak emtianın satın alınmış olunmayacağını anlamak gerekiyor. Bu tür kontratları alarak emtianın fiyatına bağlı olarak gelir elde etme şansı yaratılıyor. Başka bir deyişle satın alınmayan emtianın fiyatı üzerine kumar oynanıyor.
Şu çok açık olarak görülmektedir ki, türev kontratlara para giriş ve çıkışlarından emtianın fiyatı etkilenmektedir. Örneğin yatırımcılar daha fazla altın kontratı satın aldıklarında fiziki altının da fiyatı artacaktır. Şimdi yukarıda sorduğumuz soruyu yeniden soralım. Türev kontratların fiyatları tüketicilerin satın alacakları altının fiyatını nasıl değiştiriyor? Ya da başka bir deyişle altın fiyatının ne yöne gideceği üzerine oynanan bahis altın fiyatını nasıl etkiliyor?
Futbol Maçı ve Türev Ürün İlişkisi
Şimdi bir futbol maçı düşünelim. Bir futbol maçının skoru üzerine oynanan bahis futbol maçının sonucunu etkiler mi? Hepimiz biliriz ki bir futbol maçına oynanan bahis, maçın sonucunu değiştirmez. Bunun tek istisnası vardır. O da maçın sonucu üzerine oynanan bahsin oyuncuları etkilemesidir. Eğer oyuncular oynanan bahisten etkilenirlerse oynanan bahis de maçın sonucunu değiştirecektir. Bu nedenle futbolcuların kendi maçları üzerine bahis oynaması hoş bir durum olarak kabul edilmez.
Şimdi hikayeyi biraz daha geliştirelim. Türev piyasasındaki oyunculara bakalım. Emtia üreticileri ve tüketicileri bu piyasaların en önemli iki oyuncusu olarak görünmektedir. Çünkü bu pazarda bu iki kritik oyuncunun olması pazara önemli bir hacim ve doğallık vermektedir. Sanıyoruz türev ürünlerin emtia fiyatlarını nasıl etkilediğini hikayenin sonunu anlatmadan çıkarmışsınızdır. Evet, tıpkı futbolcular gibi emtia piyasasının oyuncuları, kendi maçları üzerine bahis oynadıkları için maçın skoru oynanan bahisten etkilenmektedir. Yani emtia piyasası oyuncuları tarafından türev piyasalarda alınan pozisyonlar emtia fiyatlarını dalgalandırabilmektedir. Bu da emtia fiyatlarının aşağı veya yukarı yönlü manipüle edilmesi anlamına gelmektedir.
Şimdi gelelim hikayenin daha görünmeyen bir yerine. Peki, oynanan bahis futbolcuları nasıl etkiliyor? Eğer bir takımın bir maçı kazanma ihtimali %10 olarak belirlendiyse, bu oran o takımı daha fazla hırslandıracak ve maçı kazanmak için daha fazla çalışmaya sevkedecektir. Benzer şekilde türev kontrat fiyatları da üretici ve satıcıları şevk eder. Örneğin petrol kontratının fiyatı yükseldiği zaman petrol üreticileri daha fazla petrol çıkarmak isterler. Türevin fiyatı tüksek olduğu zaman satıcılar da cari satış fiyatlarını rahatça yükseltebileceklerdir.
Görüldüğü gibi kontratlara para giriş ve çıkışlarında emtiaların da fiyatı etkilenmektedir. Şimdi bu ilişkinin neden görünmez olduğunu yanıtlamaya çalışalım. Bir futbolcuya, oynanan bahsin kendisini etkileyip etkilemediği sorulduğunda muhtemelen ‘etkilemiyor’ cevabını verecektir. Yanıtın doğruluğunu tespit etmek de mümkün görünmemektedir. Aynı şekilde petrol üreticisinin, kontrat fiyatları yükselince kuyu arayışlarını arttırma ve daha fazla petrol çıkarma çabalarının nedenini de kontrat fiyatlarına bağlaması mümkün olmayacaktır.
Sanıyoruz türev ürünlerin spot fiyatları nasıl etkilediğini anlatabilmişizdir.
Şimdi bir futbol maçı düşünelim. Bir futbol maçının skoru üzerine oynanan bahis futbol maçının sonucunu etkiler mi? Hepimiz biliriz ki bir futbol maçına oynanan bahis, maçın sonucunu değiştirmez. Bunun tek istisnası vardır. O da maçın sonucu üzerine oynanan bahsin oyuncuları etkilemesidir. Eğer oyuncular oynanan bahisten etkilenirlerse oynanan bahis de maçın sonucunu değiştirecektir. Bu nedenle futbolcuların kendi maçları üzerine bahis oynaması hoş bir durum olarak kabul edilmez.
Şimdi hikayeyi biraz daha geliştirelim. Türev piyasasındaki oyunculara bakalım. Emtia üreticileri ve tüketicileri bu piyasaların en önemli iki oyuncusu olarak görünmektedir. Çünkü bu pazarda bu iki kritik oyuncunun olması pazara önemli bir hacim ve doğallık vermektedir. Sanıyoruz türev ürünlerin emtia fiyatlarını nasıl etkilediğini hikayenin sonunu anlatmadan çıkarmışsınızdır. Evet, tıpkı futbolcular gibi emtia piyasasının oyuncuları, kendi maçları üzerine bahis oynadıkları için maçın skoru oynanan bahisten etkilenmektedir. Yani emtia piyasası oyuncuları tarafından türev piyasalarda alınan pozisyonlar emtia fiyatlarını dalgalandırabilmektedir. Bu da emtia fiyatlarının aşağı veya yukarı yönlü manipüle edilmesi anlamına gelmektedir.
Şimdi gelelim hikayenin daha görünmeyen bir yerine. Peki, oynanan bahis futbolcuları nasıl etkiliyor? Eğer bir takımın bir maçı kazanma ihtimali %10 olarak belirlendiyse, bu oran o takımı daha fazla hırslandıracak ve maçı kazanmak için daha fazla çalışmaya sevkedecektir. Benzer şekilde türev kontrat fiyatları da üretici ve satıcıları şevk eder. Örneğin petrol kontratının fiyatı yükseldiği zaman petrol üreticileri daha fazla petrol çıkarmak isterler. Türevin fiyatı tüksek olduğu zaman satıcılar da cari satış fiyatlarını rahatça yükseltebileceklerdir.
Görüldüğü gibi kontratlara para giriş ve çıkışlarında emtiaların da fiyatı etkilenmektedir. Şimdi bu ilişkinin neden görünmez olduğunu yanıtlamaya çalışalım. Bir futbolcuya, oynanan bahsin kendisini etkileyip etkilemediği sorulduğunda muhtemelen ‘etkilemiyor’ cevabını verecektir. Yanıtın doğruluğunu tespit etmek de mümkün görünmemektedir. Aynı şekilde petrol üreticisinin, kontrat fiyatları yükselince kuyu arayışlarını arttırma ve daha fazla petrol çıkarma çabalarının nedenini de kontrat fiyatlarına bağlaması mümkün olmayacaktır.
Sanıyoruz türev ürünlerin spot fiyatları nasıl etkilediğini anlatabilmişizdir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder