2 Ocak 2021 Cumartesi

Davranışsal Finansa göre 2021'de burcunuzu ne bekliyor?

2021 yılı yeni ümitlerle geliyor. Artık yeni bir yılbaşı alışkanlığımız var: Burcumuza ve yıldız falımıza bakmak. Öyleyse gelin biz de burcumuza davranışsal finans açısından bakarak 2021'de bizi nelerin beklediğini şimdiden öğrenelim. 


Burçların temel karakteristikleri ile davranışsal finansın hatalarını birleştirerek 2021'de sizi finansal açıdan hangi olumsuzlukların beklediğini belirledik. Yatırım yapacak olanlar bu uyarıları okumadan lütfen yatırım yapmayınız. Unutmayın ki, hiçbir öngörü sizi yatırım kararlarınızdaki başarısızlıklardan Davranışsal Finans bilimi kadar iyi koruyamaz. Hazırsanız başlıyoruz.


KOÇ

Kararları yıkmaya eğilimli koçların Kumarbazın Yanılgısı (gambler's fallacy) adlı fenomene aşırı dikkat etmeleri gerekiyor. Birbirinden bağımsız olayların birbirini etkiledikleri gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Az önce oldu gene olacak, az önce olmadığı için olacak, hiç olmadığı için olmayacak ya da hiç olmadığı için olacak şeklindeki düşünce tuzaklarına yatırım kararlarını verirken düşmemeleri gerekiyor.

Kararları yıkmayı seven koçların Kayıptan Kaçınma (loss aversion) denilen olguyu hatırlamaları gereken bir yıl geliyor. 100 lira kazanmaktansa 100 lira kaybetmemenin daha değerli olduğunu anlamaları onları daha başarılı kılacaktır. 

Egoist koçların Onaylama Önyargısından (confirmation bias) uzak durmaları gerekiyor. Sadece kendi dediklerinin doğru olmadığını, farklı bakış açılarının da doğru olacağını yatırım kararlarında hatırlamaları gerekiyor.

Alaycı ve isyankar koçların Ben Dememiş miydim Yanılgısına (hindsight bias) dikkat etmeleri gerekiyor. Gerçekleşmiş olayları gerçekleşmeden önce tahmin etmek gibi bir yanılgıya düşmemeleri olumlu olacaktır. "Altının düşeceğini sana dememiş miydim?" diye serzenişleri yerine böyle birşey demedikleri gerçeğini hatırlamaları yatırım kararlarının daha gerçekçi olmasına katkı sağlayacaktır. 


BOĞA

Yeterince esnek olmayan boğaları 2021 de bekleyen en önemli tehlike Çıpalama Etkisi (anchoring). Bildikleri ya da ilk öğrendikleri bilgiye çok fazla güvenmemeleri, yeni bilgilere açık olmaları, sabit kararlardan uzak durmaları gerekiyor. Bitcoin alırken en yakın arkadaşınızın değil analistlerin görüşünü de almayı unutmayın.

Orijinalite eksikliği olan boğaların Yakın Zaman Yanılgısı (recency bias) ile başları derde girebilir. Altının fiyatı artıyor demek ki gene artacak gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Piyasaların yakın zamanda olan olaylara bakarak işlemediği gerçeğini hatırlamaları faydalı olabilir.

Kendine düşkün boğaların Benzerlik Yanılgısına (familiarity bias) önem vermeleri gerekiyor. Kendi fikirlerine banzeyen fikirlerin etkisi altında kalarak karar vermenin tehlikesini hissetmeleri gerekiyor. Piyasaların "amca oğlu, asker arkadaşı, kayınçosu" yoktur.

Tembel boğaların Ulaşılabilirlik Kestirme Yoluna (availability heuristic) sapmamaları gerekiyor. Bilimsel verilere değil akla ilk gelen düşüncelere takılmanın düşünce tembelliğine götürdüğü unutulmamalıdır. Bir uçak kazası haberinin medyada geniş yer bulması uçakları arabadan daha güvensiz kılmaz.


İKİZLER

Yüzeysel düşünmeyi adet edinmiş ikizlerin Öykü Yanılgısı (narrative fallacy) adlı fenomenden uzak durmaları gerekiyor. "Ben alınca dolar hep düşüyor" düşüncesine kolay teslim olmamaları, kendi hikayelerinin piyasaların temel dinamiği olmadığı gerçeğini anlamaları yararlıdır.

Huzursuz ikizlerin Kayıptan Kaçınma (loss aversion) denilen olguyu hatırlamaları gereken bir yıl geliyor. 100 lira kazanmaktansa 100 lira kaybetmemenin daha değerli olduğunu anlamaları onları daha başarılı kılacaktır.

İki yüzlü ve kararsız ikizlerin Belirsizlik Etkisine (ambiguity effect) dikkat etmeleri gerekiyor. Olasılığını hesaplayamadıkları kararlardan uzak durmaları faydalı olacaktır. Mevcut işlerini bırakıp bilmedikleri yeni bir işe geçerken de bu hususu düşünmeleri önemlidir.

Havai ikizlerin Kontrol Yanılsamasından (illusion of control) uzak durması gerekiyor. Sonuçları kontrol edebileceklerine fazla güvenmemeliler. Borsadan anlarım deyince borsadan anlamış olunmuyor.


YENGEÇ

Israr etmeyi seven yengeçlerin Öykü Yanılgısı (narrative fallacy) adlı fenomenden uzak durmaları gerekiyor. "Ben alınca dolar hep düşüyor" düşüncesine kolay teslim olmamaları, kendi hikayelerinin piyasaların temel dinamiği olmadığı gerçeğini anlamaları gerekiyor.

Israrlı ve becerikli yengeçlerin Kayıptan Kaçınma (loss aversion) denilen olguyu hatırlamaları gereken bir yıl geliyor. 100 lira kazanmaktansa 100 lira kaybetmemenin daha değerli olduğunu anlamaları onları daha başarılı kılacaktır. 

Zayıf karakterli yengeçlerin Benzerlik Yanılgısına (familiarity bias) önem vermeleri gerekiyor. Kendi fikirlerine banzeyen fikirlerin etkisi altında kalarak karar vermenin tehlikesini hissetmeleri gerekiyor. Piyasaların "amca oğlu, asker arkadaşı, kayınçosu" yoktur.

Kendine acımaya meyilli ve  zayıf karakterli yengeçlerin Batık Maliyet Yanılgısına (sunk cost bias) yakalanmamaları gerekiyor. Yatırımınız zarar ediyor ama yaptığınız yatırım boşa gitmesin diye yatırım miktarını arttırıyorsunuz. Mesela hisse senedi aldınız düştü. Düşük fiyattan ortalama fiyatı düşürelim diyerek yeniden alıyorsunuz. Tekrar düşüyor. İşte o noktada gerekirse batık maliyete dur deyip hisse senedinizi satmanız faydalı olabilir. Battı balık yan gider deyip devam etmemeniz yararınıza olacaktır.


ASLAN

Sabit fikirli aslanların Çıpalama Etkisi (anchoring) denilen fenomenden uzak durmaları gerekiyor. Bildikleri ya da ilk öğrendikleri bilgiye çok fazla güvenmemeleri, yeni bilgilere açık olmaları, sabit kararlardan uzak durmaları gerekiyor. Bitcoin alırken en yakın arkadaşınızın değil analistlerin görüşünü de almayı unutmayın.

Kendini beğenmiş aslanların Kumarbazın Yanılgısı (gambler's fallacy) adlı fenomene aşırı dikkat etmeleri gerekiyor. Birbirinden bağımsız olayların birbirini etkiledikleri gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Az önce oldu gene olacak, az önce olmadığı için olacak, hiç olmadığı için olmayacak ya da hiç olmadığı için olacak şeklindeki düşünce tuzaklarına yatırım kararları verirken düşmemeleri gerekiyor.

Aslanların Kayıptan Kaçınma (loss aversion) denilen olguyu yeniden hatırlamaları gereken bir yıl geliyor. 100 lira kazanmaktansa 100 lira kaybetmemenin daha değerli olduğunu anlamaları onları daha başarılı kılacaktır. 

Otoriter aslanların Donanım Etkisinden (endowment effect) korunmaları gerekiyor. Sahip oldukları finansal varlıkların olduğundan daha değerli görülmesi yanlış bir değerlemedir. Sahip olduğunuz araba başkasının benzer arabasından daha değerli değildir.


BAŞAK

Geleneklere sıkı bağlı başakların Çıpalama Etkisi (anchoring) denilen fenomenden uzak durmaları gerekiyor. Bildikleri ya da ilk öğrendikleri bilgiye çok fazla güvenmemeleri, yeni bilgilere açık olmaları, sabit kararlardan uzak durmaları gerekiyor. Bitcoin alırken en yakın arkadaşınızın değil analistlerin görüşünü de almayı unutmayın.

Aceleci başakların Şimdilik Yanılgısı (present bias) denilen fenomene dikkat etmeleri gerekiyor. Gelecekteki büyük ödüllerden vazgeçip şimdi elde edecekleri küçük ödüllere tamah etmemeleri gerekiyor. 

Tutucu başakların Statü Yanılgısını (status quo bias) göz ardı etmemeleri gerekiyor. Gerektiği zamanlarda mevcut durumu terkedip yeni bir duruma geçme sorumluluğunu almaları gerekiyor. Bir yatırımdan zarar ediyorlarsa zarar büyümeden mevcut zararla yüzleşip yeni bir yatırıma geçmeleri faydalı olabilir.

Kolay beğenmez başakların Donanım Etkisinden (endowment effect) korunmaları gerekiyor. Sahip oldukları finansal varlıkların olduğundan daha değerli görülmesi yanlış bir değerlemedir. Sahip olduğunuz araba başkasının benzer arabasından daha değerli değildir.


TERAZİ

Tesir altında kalmaya eğilimli terazilerin Sürü Psikolojine (herd behavior) kapılmamaya dikkat etmeleri gerekiyor. "Bu kadar insan yanılıyor olamaz" yerine "Herkes hatalı düşünüyor" deme vakitleri geldi artık. 

Başkalarının fikirlerinden kolay etkilenen terazileri bekleyen diğer önemli tehlike Çerçeveleme Etkisi (framing). Teraziler yatırım kararı verirken kendilerine sunulan bilginin sunuluşundaki cazibeye kapılmadan iyi düşünmeleri ve manipülasyona yakalanmamaları gerekiyor. Kararlarıyla her an yeniden yüzleşmeleri, zararları atıp kararları yeniden vermeleri gerekiyor.

Tembel terazilerin Statü Yanılgısını (status quo bias) göz ardı etmemeleri gerekiyor. Gerektiği zamanlarda mevcut durumu terkedip yeni bir duruma geçme sorumluluğunu almaları gerekiyor. Bir yatırımdan zarar ediyorlarsa zarar büyümeden mevcut zararla yüzleşip yeni bir yatırıma geçmeleri faydalı olabilir.

Kararsız terazilerin Batık Maliyet Yanılgısına (sunk cost bias) yakalanmamaları gerekiyor. Yatırımınız zarar ediyor ama yaptığınız yatırım boşa gitmesin diye yatırım miktarını arttırıyorsunuz. Mesela hisse senedi aldınız düştü. Düşük fiyattan ortalama fiyatı düşürelim diyerek yeniden alıyorsunuz. Tekrar düşüyor. İşte o noktada gerekirse batık maliyete dur deyip hisse senedinizi satmanız faydalı olabilir. Battı balık yan gider deyip devam etmemeniz yararınıza olacaktır.


AKREP

Dik kafalı ve ben merkezci akreplerin Çıpalama Etkisi (anchoring) denilen fenomenden uzak durmaları gerekiyor. Bildikleri ya da ilk öğrendikleri bilgiye çok fazla güvenmemeleri, yeni bilgilere açık olmaları, sabit kararlardan uzak durmaları gerekiyor. Bitcoin alırken en yakın arkadaşınızın değil analistlerin görüşünü de almayı unutmayın.

İhtiraslı akreplerin Kumarbazın Yanılgısı (gambler's fallacy) adlı fenomene dikkat etmeleri gerekiyor. Birbirinden bağımsız olayların birbirini etkiledikleri gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Az önce oldu gene olacak, az önce olmadığı için olacak, hiç olmadığı için olmayacak ya da hiç olmadığı için olacak şeklindeki düşünce tuzaklarına yatırım kararları verirken düşmemeleri gerekiyor.

Sabit fikirli akreplerin Onaylama Önyargısından (confirmation bias) uzak durmaları gerekiyor. Sadece kendi dediklerinin doğru olmadığını, farklı bakış açılarının da doğru olacağını yatırım kararlarında hatırlamaları gerekiyor.

Yüksek analiz gücüne sahip akreplerin Analiz Felcine (analysis paralysis) yakalanmamaları faydalı olacaktır. Büyük resmi gözden kaçırıp detaylara aşırı önem vermek hataya sevk edecektir. Az laf çok iş filozof olmadığınız sürece önemli bir uyarı olarak algılanmalıdır.


YAY

Sabırsız yayların Şimdilik Yanılgısı (present bias) denilen fenomene dikkat etmeleri gerekiyor. Gelecekteki büyük ödüllerden vazgeçip şimdi elde edecekleri küçük ödüllere tamah etmemeleri gerekiyor.

Sorumsuz yayların Kumarbazın Yanılgısı (gambler's fallacy) adlı fenomene aşırı dikkat etmeleri gerekiyor. Birbirinden bağımsız olayların birbirini etkiledikleri gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Az önce oldu gene olacak, az önce olmadığı için olacak, hiç olmadığı için olmayacak ya da hiç olmadığı için olacak şeklindeki düşünce tuzaklarına yatırım kararları verirken düşmemeleri gerekiyor.

Ani ilgi çekmeyi seven yayların Yakın Zaman Yanılgısı (recency bias) ile başları derde girebilir. Altının fiyatı artıyor, demek ki gene artacak gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Piyasaların yakın zamanda olan olaylara bakarak işlemediği gerçeğini hatırlamaları faydalı olabilir.

İyi niyetli yayların Bandwagon Etkisine kapılmamaları gerekiyor. Elalem diyor diye bir şey doğru olmuyor. Çiftlikbank olayında yatırım yapanların tek kriteri "bu kadar insan yanılıyor olmaz"dı. Ama yanıldılar maalesef.


OĞLAK

Dik başlı ve eğilmez oğlakların Öykü Yanılgısı (narrative fallacy) adlı fenomenden uzak durmaları gerekiyor. "Ben alınca dolar hep düşüyor" düşüncesine kolay teslim olmamaları, kendi hikayelerinin piyasaların temel dinamiği olmadığı gerçeğini anlamaları gerekiyor.

Kuşkucu oğlakların Kayıptan Kaçınma (loss aversion) denilen olguyu hatırlamaları gereken bir yıl geliyor. 100 lira kazanmaktansa 100 lira kaybetmemenin daha değerli olduğunu anlamaları onları daha başarılı kılacaktır. 

İhtiraslı oğlakların Yakın Zaman Yanılgısı (recency bias) ile başları derde girebilir. "Altının fiyatı artıyor, demek ki gene artacak" gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Piyasaların yakın zamanda olan olaylara bakarak işlemediği gerçeğini hatırlamaları faydalı olabilir.

Sert ve eğilmez oğlakların Kör Nokta Hatasından (blind spot bias) uzak durması gerekiyor. Başkalarından daha üstün olduklarını düşünmeleri yatırım kararlarında olumsuzluklarla sonuçlanabilir. Kimse yoğurdum ekşi demese de bunu ayırt ediyor olmaları başarıya götürecektir.


KOVA 

Sabit fikirli kovaların Çıpalama Etkisi (anchoring) denilen fenomenden uzak durmaları gerekiyor. Bildikleri ya da ilk öğrendikleri bilgiye çok fazla güvenmemeleri, yeni bilgilere açık olmaları, sabit kararlardan uzak durmaları gerekiyor. Bitcoin alırken en yakın arkadaşınızın değil analistlerin görüşünü de almayı unutmayın.

Dikkat çekmeye meyilli kovaların Kumarbazın Yanılgısı (gambler's fallacy) adlı fenomene aşırı dikkat etmeleri gerekiyor. Birbirinden bağımsız olayların birbirini etkiledikleri gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Az önce oldu gene olacak, az önce olmadığı için olacak, hiç olmadığı için olmayacak ya da hiç olmadığı için olacak şeklindeki düşünce tuzaklarına yatırım kararları verirken düşmemeleri gerekiyor.

Umulmadık gariplikler yapmayı seven kovaların Belirsizlik Etkisine (ambiguity effect) dikkat etmeleri gerekiyor. Olasılığını hesaplayamadıkları kararlardan uzak durmaları faydalı olacaktır. Mevcut işlerini bırakıp bilmedikleri yeni bir işe geçerken de bu hususu düşünmeleri önemlidir.

Çılgın ve kendini beğenmiş kovaların Kendine Aşırı Güven Hatasına (overconfident) düşmeleri çoğu zaman felaketle sonuçlanır. Kendine aşırı güvenmenin altındaki sebeplerden birinin kendine güvensizlik olduğunu da yatırım kararlarını verirken hatırlamaları iyi olacaktır. 


BALIK

Zayıf arzulara sahip balıkları bekleyen en önemli tehlike Çerçeveleme Etkisi (framing). Balıklar yatırım kararı verirken kendilerine sunulan bilginin sunuluşundaki cazibeye kapılmadan iyi düşünmeleri ve manipülasyona yakalanmamaları gerekiyor. Kararlarıyla her an yeniden yüzleşmeleri, zararları atıp kararları yeniden vermeleri, arzularına kolay yenik düşmemeleri gerekiyor. 

Kolay dağılan balıkların Kumarbazın Yanılgısı (gambler's fallacy) adlı fenomene aşırı dikkat etmeleri gerekiyor. Birbirinden bağımsız olayların birbirini etkiledikleri gibi düşüncelere kapılmamaları gerekiyor. Az önce oldu gene olacak, az önce olmadığı için olacak, hiç olmadığı için olmayacak ya da hiç olmadığı için olacak şeklindeki düşünce tuzaklarına yatırım kararları verirken düşmemeleri gerekiyor.

Merhametli ve belirsizliklerle dolu balıkların Ulaşılabilirlik Kestirme Yoluna (availability heuristic) sapmamaları gerekiyor. Bilimsel verilere değil akla ilk gelen düşüncelere takılmanın düşünce tembelliğine götürdüğü unutulmamalıdır. Bir uçak kazası haberinin medyada geniş yer bulması uçakları arabadan daha güvensiz kılmaz.

Karamsar ve çekingen balıkların Saf Gerçekçilik Hatasına (naive realism) yakalanmamaları olumlu olacaktır. Kapitalizm kumarhanedir deyip parayı yastık altında tutmak bütün paralar yok olacak bir tek altın kalacak deyip bütün parayı altına yatırmak öngörülemez sonuçlara götürebilir.


Çiçero'nun dediği gibi: Hiç kimse bir yıl daha fazla yaşayacağını düşünmeyecek kadar yaşlı değildir.

Herkese iyi seneler!

Hiç yorum yok: