Kendi üzerine bahse giren banka

Lehman Brothers’ın batmadan birkaç hafta önce kendi kendine kredi kullandırması finansal mühendisliğin ulaştığı zirve olarak finansal tarihteki yerini almıştı. Bu günlerde JP Morgan’ın gerçekleştirdiği bir işlem da Lehman Brothers’ı aratmayacak kadar büyük bir yaratıcılık içeriyor.

JP Morgan’ın kendi üzerine bahse girerek 1.9 milyar dolar kar elde ettiği finansal tablolarından anlaşılıyor. Bu işlemin ayrıntıları veya nasıl yapıldığı üzerine henüz bir bilgi bulunmuyor. Fakat her zamanki gibi daha önce yaşanan benzer örnekleri (ex post facto) ve muhasebe kurallarını göz önüne alarak yapılan işlemi açıklamaya çalışalım.

Bankalar yabancı kaynağa ihtiyaç duydukları zaman bono ve tahvil benzeri menkul kıymetler ihraç ederler. JP Morgan da, Lehman Brothers’ın iflasının ardından düştüğü nakit sıkışıklığını aşmak için bu bonolardan bolca çıkarmıştı. Bonolar 100 lira vade sonu değeri üzerinden belli bir iskonto ile satılırlar. Diyelim ki JP Morgan böyle bir bonoyu 90 liradan yatırımcılara satsın. Yatırımcının vade sonunda 100 lira alacağı garanti olmasına rağmen (şirket batmadığı sürece) vade dolana kadar bononun fiyatının dalgalanması normaldir. Özellikle şirketin finansal yönden sıkışık olduğu haberleri veya realitesi bononun değerini de düşürecektir. Diyelim böyle bir durum bononun değerini 70 liraya düşürdü. Bonoyu 70 liradan alanlar 90 liradan alanlara göre daha fazla getiri elde etmiş olacaklardır. İşte bu noktada JP Morgan devreye girer ve kendi bonolarını satın alır. Daha sonra da bu bonolarla ilgili muhasebe işlemleri yaparak kendine kar yaratır. Kısaca şu işlemi yapar. 90 liradan satılan bono 70 liradan geri alınmıştır. Öyleyse kar 20 liradır.

Bonolar hangi parayla geri alınmıştır? Muhtemelen vergi mükelleflerinin parası olan devlet yardımlarıyla. Çünkü ne de olsa aktif büyüklük olarak ABD’nin 2.büyük bankası batmayacak kadar büyüktür (too big to fail).

Bankanın kendi bonolarının fiyatını nasıl düşürdüğü henüz muamma. Avrupa’da yaşanan gelişmelerin tüm bankaları etkilemesi en önemli sebep olabilir. Ama arka planda başka ne tür manipülasyonlar olduğunu henüz kimse bilmiyor. Fakat bu tür işlemlerin bankaların toplum için gerçek değer yaratmadığı, sadece kar etme hırsı taşıdıkları düşüncesini güçlendiriyor.

Bankaların kendi kredi spread’leri üzerinden kar elde etmeleri FASB’ın birkaç yıl önceki bir düzenlemesi ile mümkün hale getirilmiştir. CVA (credit valuation adjustment) denilen bu ayarlama mekanizması ile karlar arttırılmıştı. Ama pek kullanılan bir yöntem olmamıştı. Çünkü durumu bozulan bir şirketin kendi bonolarını alacak parayı da bulması mümkün olmayacaktır. Ya da bulsa bile böyle bir işlemden sonra FDIC tarafından el konulacağı açıktır. Fakat JP Morgan bu işlemden 1,9 milyar dolar kar elde edebilecek kadar parayı rahatça bulabilmişti. Üstelik kendi üzerine bahse girebilecek kadar da kendine güveniyordu.

Belki de artık şaşıracak bir şey yoktur!