Anket şirketleri neden çuvalladı: FreakANKETonomics!

Son yılların en çok satan ekonomi kitabı açık ara Freakonomics. S.Levitt ve S.Dubner'in tüm dünyada 6 milyon satan kitabı ülkemizde de Görünmeyen Ekonomi adıyla yayınlanarak büyük bir başarı elde etti. Dünyanın nasıl işlediğini ekonomi bilimi ile anlatan son derece yaratıcı bir kitap. Öğretmenler ve sumo güreşçilerinin ortak noktası, Ku Klux Klan neden emlakçıya benziyor, mükemmel ebeveyn nasıl olunur, uyuşturucu satıcıları neden anneleriyle oturur gibi çok zor sorulara ekonomi biliminin bakış açısıyla son derece doğru cevaplar veriliyor. Gerçekten övgüye değer bir kitap.

Tüm çevrelerin hayranlığını kazanan kitaba en can alıcı eleştiri ekonomist P.Roscoe'den gelir. Her sorunun yanıtı ekonomi bilimi ile verilebilir yaklaşımına Roscoe'nin eleştirisi herkese bildiğini unutturacak türdendir. Kısaca şunu söyler: "Soruyu ekonomi biliminin cevaplayacağı gibi sorarsan ekonomi bilimi bunu kolayca yanıtlar. Önemli olan soruyu doğru sormaktır."

Bu gözle bakıldığında Freakonomics'in cevapladığı soruların ekonominin cevaplayabileceği şekle döndürüldüğü açıktır. Öyleyse asıl mesele soruyu doğru sormaktır.

Son günlerin popüler konusu anket şirketlerinin başarısızlığı. Seçim sonuçlarını tutturamayan anket şirketleri herkesin dilinde. Başarısızlığın ekonomik, sosyolojik ya da psikolojik nedenleri ayrıntısıyla sıralanıyor. Bu tam da Freakonomics'in yaptığı şey. Yani bu cevaplar aslında doğru soruyu gözden kaçırmamıza neden oluyor. Peki doğru soru ne?

Anket şirketleri muhtemelen anket yaptıkları kişilere şu soruyu sormuşlardır: "Hangi partiye oy vereceksiniz?" Ne dersiniz, sizce bu doğru soru mu?

Yanıtı bulmak için hikmetinden sual olunamayan istatistik biliminin yasal makamı Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) istatistiklerine baktık. TÜİK, halkımıza basit sorular sormuş ve halkımızın özelliklerini belirlemiş. İşte bu sorulara gelen yanıtlar ve halkımızın genel tutumu. (Tüm anketler 2014'te yapılmıştır.)


1- Çevre ve doğa sorunlarıyla ilgilenir misiniz?
Bu soruya halkımızın %25'i ilgisizim yanıtını vermiş. 2013 yılına kadar bu oran %40'lar seviyesinde iken 2014'te %25'e gerilemesi şaşılacak bir başarı. Bununla birlikte halkın %4'ü konu hakkında fikrinin olmadığını belirtmiş. Yani neden bahsedildiğini bile anlamamış. Özetle, çevre ve doğa sorunları halkın %29'unun umurunda değil.

2- Ekonomi ile ilgilenir misiniz?
Ekonomide istikrara önem veren halkımızın ilgisinin yüksek olması düşünülen bir alan. Ama gelen yanıtlarda halkın %50'si ilgisiz olduğunu belirtmiş. %4 ise konudan bihaber. Özetle, ekonomik konular halkın %54'ünün umurunda değil.

3- Bilim ile ilgilenir misiniz?
Bu soruya halkımızın %50'si ilgilenmiyorum yanıtını vermiş. %5 ise fikrinin olmadığını belirtmiş, yani "konuya Fransızım" demek istemiş. Özetle, bilimsel konular halkın %55'inin umurunda değil.

4- Spor ile ilgilenir misiniz?
Bu soruya halkımızın %55'i ilgisizim yanıtını vermiş. Konudan haberi olmayanlar ise %3. Özetle, spor ile ilgili hususlar halkın %58'inin umurunda değil.

5- Kültür ve sanat faaliyetleri ile ilgilenir misiniz?
Bu soruya halkımızın %56'sı ilgisizim yanıtını vermiş. Halkın %4'ü ise neden bahsedildiğini anlamamış. Özetle, kültür ve sanat faaliyetleri ile ilgili hususlar halkın %60'ının umurunda değil.

6- Siyaset ile ilgilenir misiniz?
Konu oy vermek olduğuna göre halkımız muhtemelen bu konuda ilgilidir diye düşünebilirsiniz. Bu soruya halkımızın %57'si ilgisizim yanıtını vermiş. %4 ise konuya Fransız. Özetle, siyaset ile ilgili hususlar halkın %61'inin umurunda değil.

7- Sendika ve dernek faaliyetleri ile ilgilenir misiniz?
Bu soruya halkımızın %80'i ilgisizim yanıtını vermiş. %6 ise neden bahsedildiğini bile anlamamış. Özetle, sendika ve dernek faaliyetleri ile ilgili hususlar halkın %86'sının umurunda değil.

8- Din ile ilgilenir misiniz?
Halkımızın yanıtı %90 evet.

Sonuçları kısaca yeniden özetleyelim. Halkın %29'u çevre ve doğa sorunlarına, %54'ü ekonomiye, %55'i bilime, %58'i spora, %60'ı kültür ve sanat faaliyetlerine, %61'i siyasete, %86'sı sendika ve dernek faaliyetlerine ilgi duymazken %90'ı dini konulara son derece ilgili.

Bir insanı insan yapan çevre, doğa, ekonomi, bilim, kültür, sanat, siyaset, sendika ve dernek konularına ilgisiz bir halktan "Hangi partiye oy vereceksiniz?" sorusuna doğru yanıt vermesi bekleniyor. Çok komiksin!..

Özetle, anket şirketlerinin neden başarısız olduğuna yönelik açıklamalar gerçeği yansıtmıyor. Çünkü soru hatalıdır. Yaşadığı dünyanın farkında olmayan, birey olarak farkındalığını yitirmiş, insan olmanın tüm değerlerinden uzak, hayatın anlamını kavrayamamış böyle bir topluluğu sorulacak soru aslında şu olmalıydı: Twitter'a "derdini seveyim" butonu ister miydin?