Bugün artık finans dünyası eskisinden daha sıradan. Sosyal medya bile bu sıradanlıktan fazlasıyla payını alıyor. Yaratıcı fikirler bulmak çok güç. Çoğu zaman kaybedenlerin hikayesini ya da yakarışlarını okuyorsunuz. Önceki akşamki tablo da bundan farklı değildi. Alt alta okuduğum tweetlerde hep aynı yokoluş hikayesi vardı. Biri akşam ekonomi kanalına çıkacağını söylüyordu. Diğeri katıldığı toplantıdan gösterişli bir resim koymuştu. Şöhretli bir analistin öngörü hatasını ifşa eden başka biri dalgasını geçiyordu. Okuduğu kitaptan iki cümle yazan bir diğeri aydın yoklaması yapıyordu. Yokluk içinde eriyen beyinler...
Fakat bu sıradanlığın aniden kesildiğini fark ettim. Küçük yatırımcıya yön veren analistlerden birine ardı ardına övücü sözler yazılıyordu. Onlarca kişi teşekkür kuyruğuna girmiş gibiydi. Teşekkür nedeni analistin öngörü başarısıydı. Şöhretli yorumcuların düşecek dediği borsanın bir hafta içinde 81600'den 88100'e geleceğini büyük bir netlikle öngörmüş ve izleyicilerini önceden bilgilendirmeyi başarmıştı. Bu hiçbir şöhretli analistin kabul edebileceği bir başarı değildi. Yoksa kendi korkak, sıradan ve cılız yorumlarını kime dinletirlerdi?
Finans piramidinin tabanındaki gerçek kahramanlardan biri. Açık sözlü, çıkar gütmeyen, akılcı bir analist. Matematik, fizik ve finansı birleştirebilmeyi başaran ve bunlara bir de psikoloji ekleyen nadir kişiliklerden. Bir gözü piyasada bir gözü ahalide olan başarılı bir davranışsal finansçı. PusulaFX adıyla analizler yapan, küçük yatırımcının gerçek kahramanlarından Levent Doğan ile sizler için görüştük.
Borsaya ilk ne zaman ilgi duydunuz?
2007 yılıydı. Ben öğretmenim ve tıpkı Halil Hocam gibi (Sosyal medyada Buhur25 endeksiyle büyük bir hayran kitlesi olan Halil Buhur) okuldaki arkadaşlar zehirledi beni. (Gülümsüyor)
İlk hangi hisseye yatırım yaptığınızı hatırlıyor musunuz?
Meteks isminde bir hisse vardı. Şöyle olacak böyle olacak diye diye bana yatırım hesabı açtırdılar... Neyse aldık. Bekliyoruz, pat Lehman krizi başladı. Tabi bundan haberimiz yok. Yarı yarıya hissenin fiyatı düştü. Satmadım bekledim. Beklerken de bu işlerin iç yüzünü öğrenmeye başladım. Kendi kendime de fiyatına gelse de satsam, bir daha da bulaşmasam diye yeminler ettim. Hisse fiyatına geldi ve satıp çıktım. Rahatlamıştım ama 4-5 ay süründüm resmen. Sonra biraz uzaklaştım ama göz ucumda o hisse vardı. Akşamları teleteksten baktım ve krizden önceki hayal edilen seviyeye gittiğini gördüm. Oturdum, bu kez de sinirimden ağladım. Dedim ki kendi kendime, bu işi öğreneceksin ve sen de kazanacaksın.
Nasıl bir yol planladınız kendinize?
Başlamak için Teknik analiz öğrenmek ve ekonomi haberlerini takip etmeyi planladım. Bu işlerde başkalarının lafı değil de kendi bildiklerinizle yol alabilirsiniz. Twitter'da bugünlerde birçok mesajımda belirttiğim gibi TV'de finans programlarını seyrederek para kazanmak zor.
Her işte olduğu gibi bu işte de işin mutfağını öğrenmelisiniz. Bu işin mutfağında da Temel ve Teknik analiz var. İstatislik ve biraz da şans faktörü tabi ki.
Size yardımcı olan biri oldu mu?
O zamanlar Eskişehir’de yaşıyordum. Çok şanslıyım ki takip ettiğim bir forumda Teknik analizi iyi bilen bir arkadaşla tanıştım. (Şu anda Twitter'da @Bearbull26 adıyla yazıyor.) Kendisini çok sıkıştırdım, başını ağrıttım. O da sağolsun, yardımcı oldu. Hem iyi bir arkadaş hem de iyi bir öğretmen kazanmıştım.
Sonraları kendimi geliştirmeye, temel olarak da olayları , haberleri incelemeye ve etkilerini kavramaya çalıştım. Teknik analizle veri, haber, psikoloji ve toplumsal algıyı kullanarak işlemler yapıp kazanmaya başladım.
Ne tür bir eğitim aldınız?
Ben fizik öğretmeniyim. Aynı zamanda Matematik Lisansım da var. Finans ile ilgili hiçbir eğitim almadım. Bizim dönemimizde öğretmen olamayanlar bankacı olurdu. Benim o zaman ilgim yoktu ve seçmedim bu yolu. Fizik ve matematik mezunları şimdinin bankalarda üstdüzey yöneticileri oldular . Bense vasıfsız eğitim çalışanıyım. Fakat içten gelen bir yeteneğim olduğunu düşünüyorum bu iş için.
Bugün dünyanın en önemli finans mühendisleri fizik ve matematik bilen kişilerden oluşuyor. Bu açıdan belki de bu ülkedeki en şanslı kişilerden birisiniz. Matematik, fizik ve finansı nasıl birleştiriyorsunuz?
Sevindim buna. Benim twitter profilimde şöyle yazar, Matematik-Fizik ve Finans üçlemesi. Daha çok matematik çatısı altında algoritmalar oluşturuyorum. Korelasyonlara ve oranlara, ayrıca grafik üzerindeki açı, şekil vesaire bunlara dikkat ediyorum. Karşılaştırmalı analizler yapabiliyorum. Teknik analiz, matematik alt yapısı ve fiziki şekillerin anlam bulduğu bir yer. Formasyonlar, formüller, rakamlar vesaire bunları bir şekilde birleştirip bir şeyler üretiyorum. Fakat herşey bunlarla da sınırlı değil. Ben hem kendim için hem de başkaları için (okurlarım) aynı zamanda gündemi, ekonomi ve finans haberlerini orjinal kaynaklarından okuyup Temel kısmını da tamamlıyorum.
Kendinizi nasıl tanımlıyorsunuz; trader, analist veya başka bir şey?
Trader değilim. Analist ya da ne bileyim strateji yönetmeni olabilir. Trader mantığım var fakat tek işim ekran başında oturmak değil. Nereden baksanız yarım gün okuldayım ve traderlık'ta bu bir zaaf. Fakat piyasadaki bir çok traderdan daha iyi olduğumu düşünüyorum. Yaparım da ama al-sat ile ömür geçmez. Ben daha çok analistim. Stratejiler üretip üzerine planlar yaparım. Yönetmek, kurgulamak ve olduğunu görmek hoşuma gidiyor.
Ekran başına geçtiğinizde ilk düşündüğünüz trendi bulmak mı oluyor?
Grafik başına geçmişsem tabi ki en önemli şey. Paralel çizgiler kullanmayı çok severim. Bir ürünün grafiğinde trendleri işaretler ardından ,psikolojik , temel ve diğer rasyolar açısından değerlendiririm. Bunların tümü benim için önemli.
Trendi bilmek yeterli değil yani?
Evet, çoğu zaman trendi bilmek işe yaramıyor. Yarasa idi, en son bir çok ünlü isim terste kalmazdı. Çünkü 81600 trend bölgesi idi. 92000 de öyle mesela. Kısaca teknik, temel,psikoloji ve algı nasılsa ona göre oluyor o iş. Teknik göstergeler önemli elbette ama teknik göstergeleri fiyatlar şekillendirir, fiyatları ise insanların psikolojisi.
Bizim piyasamız özelinde baktığınızda trendler ne kadar işe yarıyor?
Ana trendler genelde çalışıyor. Uzun vade bakmak gerekir hisselere. Ben trend çalışmalarını kısa-orta ve uzun şeklinde ayırarak bakıyorum. Herbirinin ayrı yapısı oluyor. Bizim piyasa sığ ve sahipsiz olduğu için de her türlü tuzağa açık. Bir de şu var. Grafiklerde TL baz ya da USD baz o kadar çok fark ediyor ki, bunu bir çok kişi gözden kaçırıyor. Ana trendler genelde çalışır. İstisnalar da var elbet, mesela GARAN'ın 8,33 civarında trendi çoktan kırılmıştı ama dolar bazlı da 3 centle trendteydi ve çalıştı gitti. Çok yönlü bakmak gerekiyor çünkü sığ piyasayız ve piyasanın %63-64'ü yabancıların elinde. Onların gözüyle de piyasaya bakmak gerekiyor.
Trendi bulmaya çalışan birçok analist var. Başarı için herkesin bir adım önünde mi olmak gerekiyor?
Başarı için önce kulaklarınızı dış dünyaya kapamak gerekiyor analiz yaparken. Ben öyle yapıyorum. Elime doneleri ve o güne kadar biriktirdiğim haber, olay, gelişme ne varsa alıp eğriyi doğruyu kendim değerlendiriyorum. Ahmet ne demiş, Mehmet ne demiş bakımıyorum. Sonra grafik çalışması yapıyorum. En küçüğünden en büyüğüne bütün grafikleri çiziyorum. Nerelerde olduklarını, neler olabileceğini, temel ve psikolojik yönden analiz edip fikir üretiyorum. Borsa şirketleri 3 aylık bilançolarla hareket ettiklerinden en uzun periyotta yani 3 aylık grafiklerini inceliyorum. Bir de piyasanın değil kendimin periyotunu grafiğe çizdiriyorum. Örneğin (5x60) 5 saatlik gibi. Ya da (15x3) 45 dakika gibi. Kısaca kendime özel zaman dilimleri ile piyasanın tersine olayları değerlendiriyorum. Çünkü piyasada bir çok kişi aynı şeylere aynı açıdan bakıyor. Örneğin RSI, Macd gibi çok kullanılan indikatörlere göre alım satım yapıp çok kaybeden var.
Piyasalara bakış açınızda psikolojik boyutu oluşturan verileri nasıl belirliyorsunuz?
Herkesin baktığından veya gördüğünden para kazanılmaz. Ben bunu bilir bunu söylerim. Oluşturduğum bu grafiklerin üzerine notlar alır, bildiğiniz teknik direktör gibi şöyle olsa böyle, böyle olsa şöyle diye stratejiler çizerim. Forumları gezer okurum. Korku mu var,heyecan mı var, coşkumu var bakarım. TV'deki yorumcuların ne dediğini dinler notlar alırım ve genelde dediklerinin tersini planlarıma iliştiririm. İnsanların nerede, nasıl hareket edebileceklerini hesaplarım. Ülkenin gündemine bakarım. Psikolojik boyutu böyle keşfediyorum. Zaten ben fibonacci aşığı bir insanım ve tüm araçlarını da severek kullanırım. Fibonacci'nin sosyal,toplumsal ve psikoljik parametreleri ölçen bir yapısı var.
Analiz modeliniz çok fazla boyut içeriyor. Bu modeli başkalarına da öğretiyor musunuz?
Elbette. Ben çok yönlü düşünmeyi sürekli forumlarda ve twitterda yazıyor, paylaşıyorum. Algı yönetimi, soğukkanlılık ve disiplin bu işin en önemli yanı. Algı yönetimi konusunda uzun uzun yazılar yazıyorum. Ayrıca kullandığım teknik analiz araçlarını paylaşıp nasıl kullanmaları gerektiğini anlatıyorum. Analiz modelini kimse pek paylaşmaz. Bana sorular geldikçe çekinmeden yazıyorum ben şöyle yapıyorum diye. Ama insanlarımız ne gariptir ki öğrenmek yerine sonucuna odaklanıyor. Klasik olacak ama balık tutmayı kimse öğrenmek istemiyor, herkes balığın derdinde. Bizim ülke insanı genelde hazırcı, biliyorsunuz işte. Aralarında öğrenip kendini geliştirmek isteyenler de var. Hatta bulunduğum şehre gelip ders almak isteyenler oluyor, onlara da sonuna kadar kapı açık. Fakat bu iş dersle değil zamanla öğrenilir. Tecrübe kazanmak gerekiyor bazı şeyler için. Ben bu seviyeye gelmek için 5-6 yılımı verdim.
Küçük yatırımcıların piyasaları yanlış algıladığını mı düşünüyorsunuz?
Evet,kesinlikle… hep kandırılıyorlar ve maalesef bu medya aracılığı ile yapılıyor. Algıları ile oynanıyor. TV kanallarına çıkan insanların çoğu kurumda çalışıyor ve o işten ekmek yiyorlar. Adam a diyor ama alt benliğinde z var. Z doğru olan ama adam a diyor ısrarla ve bu insanlar öyle bir prim yapmışlar ki, küçük yatırımcı dikkate alıyor ve terste kalıyor sürekli. İşini iyi yapanlar genelde üniversite hocaları. Kurumda çalışanlar maalesef bu para piyasasında insanların algısını yanlış yönlendiriyorlar. Küçük yatırımcı bu yüzden TV'de finans kanallarını ve ana haber bültenlerini izlememeli. Algıları dağılıp gidiyor. Yine twitter ve facebook üzerinden de bir çok kişi yorumlar yapıyor. Her kafadan binlerce ses. Algı öyle bir dağılıyor ki anlatamam. Bu yüzden az ama öz kaynaklar bulsunlar kendilerine. Bu iş güven işi, samimiyet işi.
Sosyal medyada geniş bir izleyici kitleniz var; hatalı yorum yaptığınızda sizi eleştiriyorlar mı?
Elbette, fakat hatanın türüne, nedenlerine bağlı. Analizlerim konusunda eleştirildiğim birkaç nokta oldu ve haklılık payları da vardı. Ben çok önceleri, yani ilk yazmaya başladığımda duygusal kişiliğimden dolayı çok hatalar yapıyordum, ki bir analistin en büyük düşmanı duygusallıktır. İkincisi ise grafikte olana değil inandığına inanmak. Neyse ki bunlar geride kaldı. Çok dersler çıkardım ve yoksa burada olmazdım.
Analizinizin hatalı olduğunu gördüğünüzde ne düşünürsünüz?
Ben bunu uzun zamandır yaşamadım. Fakat geçmişte yaşadığımda elbette üzülüyordum. Yanlışı nerede yaptığımı, nedenlerini bulmaya çalışırdım ve her defa daha iyisi için söz verirdim. Allah'a şükür ki şimdi daha iyiyim fakat eskisi kadar cesur değilim. Çünkü her analizin başarıya ulaşamayacağı günler yaşıyoruz. Hata yapılır. Hatanın nedenlerini bulup doğruya çevirebildiğiniz sürece iyisiniz zaten. Ben hatalı analiz yaptığımda hep nedenleri bulup düzelttim. Küsmedim. Küsmüyorum. Hata her zaman olacak önemli olan ders almak.
Küçük yatırımcılara neler önerirsiniz?
Ben de küçük yatırımcıyım ve yıllardır kendi öğrendiğim şeyleri onbir maddede şöyle sıralayabilirim.
1. Asla duygusal olmasınlar.
2. Algı yönetimi üzerine kitap,kaynak ve bilgi edinsinler.
3. Teknik analiz öğrensinler.
4. Grafikleri incelerken kendi sitillerini oluştursunlar.
5. Sistemli ve disiplinli olmaları şart.
6. Hatalardan ders çıkarmayı iyi bilmeliler.
7. Risk kontrolünü bilmeliler ve bütün sermayesini aynı pozisyona yatırmamalılar
8. Kardayken beklemek, zarardayken çıkabilmek önemli bir disiplindir.
9. Hisselere aşık olmasınlar.
10. Borsada kaybetmek doğal bir şeydir. Önemli olan nedenleri tespit etmek ve onarmaktır.
11. Piyasa ile ilgili çeşitli görüşler bulunduğunda ve anlamadığı şeyler olduğunda piyasadan çekilip beklemek iyidir.
Küçük yatırımcılara önereceğiniz kitaplar nelerdir?
Ben hiç finansal kitap okumadım. Okuduğum şeyler daha çok toplum ve psikoloji üzerine. İnsanların yapısını, hareket tarzlarını, para ile olan ilişkilerini ve neler yapabilecekleri üzerine şeyler okuyorum. Finansla ilgisi direk yok ama illa bir kitap ismi yazacaksam internetten bulup yazayım (gülümsüyor); bu iş kitaptan öğrenilmez bence.
Sosyal medyada beğendiğiniz analistler kimler?
Bu soru çok zor soru. Bir çok değerli insan var. Çoğu kendi alanlarında harika. Fakat ne hikmetse Medyada adları geçmez J Twitter'daki adlarıyla söylersek, teknik analizde, sistem üzerine B_B(@bearbull26), formasyonlarda Erol Kutlu(@kutero1), ana trendlerde karahan(@karahanager) ve bütünüyle umutsarı(@ketex34) ve HAKANPAŞA(@_HAKANPASA_) bana göre çok başarılılar.
Katıldığınız için çok teşekkür ederiz.
Ben size çok teşekkür ederim.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder