1 doların yanına yüz tane 0 koyarsan kaç dolar olur?

İlk, orta, lise ve yüksek tahsilini ve hatta iktisat doktorasını facebook görselleri ile tamamlamış geniş kitlelere elbette ki finansal krizin, ekonomik durgunluğun ya da doların neden yükseldiği gibi spesifik problemlerin yanıtlarını anlatmak zordur. Gerçek sebepleri anlatmak istediğiniz zaman ekonomi, finans, psikoloji, uluslararası ilişkiler, diplomasi, küresel finans, kumarhane kapitalizmi ve hatta pornofinans (financial porn kavramına atıfla) anlatmanız gerekir. Bunları da anlatamayacağınıza göre onların anlayabilecekleri kısım olan "dış mihraklar nedeniyle" açıklamasını yapar geçersiniz. Bir tarafın eşkıyası öteki tarafın özgürlük savaşçısıdır misali krizin sebebini anlamış olanlar ile anlamamış olanlar arasında savaş böylece başlar. Her iki taraf da karşı tarafı eşkıyalıkla suçlar ve mücadele sürer gider.

Uluslararası ilişkiler ve iktisat kitapları dış mihraklar gibi bir kavramı tanımlamadıkları için bu görev yine iRRasyonel'e düştü demektir. Yerel kaynaklarda da konuyla ilgili tatmin edici bir açıklama bulamadığımız için konuya anlamlı bir açıklama getirmek gerekiyor sanırız. Sahi, kimdir bu dış mihraklar ve nasıl çalışırlar?

Dünya televizyonculuk tarihinin bugün bile hala açıklığa kavuşturulamamış en gizemli olayı 10 Eylül 2001'de İngiltere'de yaşandı. "Who wants to be a millionnaire?" (ülkemizde "Kim 500 milyar ister?" adıyla yayınlanmıştı) adlı yarışma programında Charles Ingram'a 12. ve son soru sorulur. Soruyu bilirse 1 milyon sterlin kazanacaktır. O güne kadar büyük ödülü sadece iki kişi almıştır ve Charles üçüncü kişi olmaya yakındır. Soru şöyledir: 1'in yanına gelen 100 adet sıfırla oluşan sayının adı nedir?

Charles cevaptan emin olmadığını söyler. Sunucu, ikinci sorudan beri cevaptan emin değilsiniz diye söylenir ve isterse 500 bin sterlini alarak yarışmadan ayrılabileceğini belirtir. Charles ise şöyle karşılık verir: "Sanırım nanomol olacaktı, ama gigabit de olabilir, megatron olduğunu sanmıyorum, googol diye de bir şey duymadım. Googol, googol... Cevabın googol olduğunu sanıyorum. Son kararım." Charles'ın hiçbir fikrinin olmadığı bir konuda bu kadar kısa sürede ve kendine güvenerek yanıt vermesi herkesi şaşırtmıştı. Sonuç açıklandı ve Charles 1 milyonu kazanmıştı.

Birkaç gün sonra, Charles evinde milyonerliğin tadını çıkarırken, telefonu çalar. Arayan program yapımcılarıdır. Yarışmada bazı usulsüzlükler tespit ettiklerini ve paranın ödenmeyeceğini bildirirler. Birkaç gün sonra ise Charles'ın kapısı çalınır. Gelen polistir. Charles dolandırıcılıktan tutuklanır.

Mahkeme aylarca sürer. Charles'ın nasıl bir dolandırıcılık eylemi içinde olduğu bir türlü açıklığa kavuşturulamaz. Ağırlıklı suçlama şudur. Stüdyoda seyirciler arasında yer alan Charles'ın yardakçıları öksürerek Charles'a yardım etmişlerdir. Basitçe tarif edersek, "googol diye bir şey duymadım," öksürük sesleri, "googol olduğunu düşünüyorum," şeklinde ulaşılan doğru yanıtlar vardır. Video kayıtlarında 192 öksürük sesi vardır ve en şiddetli 19'u Charles'ın suç ortaklarından gelmiştir. Konuyu inceleyen psikologlar, doğru cevabı bilen seyircilerin, o şık Charles tarafından okunduğunda, istemsiz olarak öksürdüklerini fark etmişlerdir. Mahkeme yargıçlarının bile kafası karışmıştır. Öksürük sözcüğü söylendiğinde de insanların istemsiz olarak öksürmeye başladığı görülür. Yargıçlar bile öksürmeye başlamıştır. Öksürük ve öksürük sözcüğü arasında bir korelasyon vardır sanki. Bütün mahkeme salonu öksürmektedir. Charles Ingram suçlu bulunsa da olayın gizemi bugün bile hala çözülebilmiş değildir.

Gelelim yukarıda sorduğumuz sorunun yanıtına. Sahi, dış mihrak kimdir ve nasıl çalışır?

Ekonomik sistemin işleyişini, finansal piyasaların değişken yapısını, sosyal psikolojik piyasa etkilenimlerini, uluslararası ilişkilerin kur savaşlarını nasıl yönlendirdiğini, kurumlar arası finans diplomasisini, küresel fonların finans sistemi içindeki hareketlerini, kumarhane kapitalizminin yarattığı türev mekanizmaları ve ülkemiz hakkındaki haber ve raporların yer aldığı pornofinansal yayınların etkinliğini anlamaktan uzaksanız; tüm bunlar size öksürük sesi gibi gelir. Charles Ingram öksürük seslerini ayırt ederek "googol" yanıtını vermişti; biz ise tüm bu öksürük seslerini dinleyip ayırt edemediğimiz için "dış mihraklar" demeyi tercih ediyoruz. İşte, dış mihrak denilen şeyin işleyişi bu kadar basittir: Mesele öksürük sesini ayırt edip anlamlandırabilmektir.

Şimdi soruyu yeniden soralım ve yanıtı hep beraber bulmaya çalışalım: 1 doların yanına yüz tane 0 koyarsan kaç dolar olur?