Önce mortgage kredilerde tahakkuk oranları yükseldi. Ardından büyük bankalar çöktü. Derken İzlanda, Macaristan, Ukrayna gibi ülkelerin finansal yıkılışı geldi. Sonunda yükselen piyasalarla birlikte tüm dünya krizin etkisi altına girdi.
Artık herkes yaşanan krizin tarihin en büyük krizlerinden biri olduğu hususunda konsensüse varmış durumda. Georgo Soros’un ifadesiyle, ikinci dünya savaşından bu yana en berbat finansal kriz.
Sonu hakkında öngörülerin henüz yapılamadığı şu ortamda, bu ekonomik krizi yaratan temel hataları bir kere daha açıklayalım. Ayrıntılarına girmeden küçük bir kriz sözlüğü oluşturalım.
Varlık Balonları
Finansal hizmetler zincirinin orta halkalarını oluşturan bankalar, aracı kurumlar ve benzeri kuruluşlar tarafından şişirilmelerine karar verilirler. Paraya dönüştürülebilen her çeşit varlığın fiyatının hızlı bir şekilde artması, her an patlayabilecek balonlar yaratır. Hisse senetleri, kurlar, diğer menkul kıymetler, hatta mevduat hesaplarının sağlayacağı kazançlar üstüne verilen doğaüstü getiri sözleri fiyatları suni şekilde yükseltirken, güven ortamının değişmesi sonucunda da balonların patlamasına neden olurlar. 2000’li yılların başında internet mucizesinin teknoloji hisselerini şişirmesi dot-com balonunun, bugünlerde ise konut kredilerinin aşırı arzı subprime balonunun nedeni olmuştur.
Menkul Kıymetleştirme (Seküritizasyon)
Seküritizasyon, genellikle likit olmayan varlıkların, gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değerlerinin ilavesiyle, pazarlanması kolay menkul kıymetlere dönüştürülmesidir. Kapitalist kovboyların düzenlemeye ihtiyaç duymayan yaratıcılıkları, menkul kıymetleri, bir zamanların zeplinleri gibi büyük keşfi olarak ortaya çıkardı. Global krizde uçak kazasına neden olan seküritizasyon, artık kimsenin tercih ettiği bir ulaşım şekli değil.
Kaldıraç
Yatırımları borçla finanse etmek anlamına gelen kaldıraç, yatırım hızının borçlanma hızından yüksek olması halinde, hem karı hem de zararı maksimize ederek krizin en önemli kimyasal katalizörü işlevini görüyor. Tıpkı iki yanı keskin bıçak gibi; ekonominin yükselme dönemlerinde itaatkar bir müttefik, çöküş dönemlerinde ihanet eden bir dost. Konut finansman kuruluşları Freddie ve Fannie’nin kaldıraç oranlarının 1/100 olması, çöküşlerini nasıl hızlandırdığını herkes gördü.
Rating Şirketleri
Ülkeler, şirketler, menkul kıymetler ve daha birçok varlık güvenlik düzeylerine göre 3A’dan D’ye kadar derecelendiriliyor artık. Üretilen her menkul kıymet, pazarın tamamının sahibi 3 rating şirketinden biri tarafından damgalanmadan piyasaya çıkamıyor. Menkul kıymeti ihraç eden rating ücretini de ödemek zorunda. Düşünün ki bir disk jokey, her gün radyoda aynı sanatçının parçalarını çalıyor. İşinin fazla uzun soluklu olmayacağı herkesin malumudur sanırız. Fakat sürekli MBIA ve GMAC gibi şirketleri, batmamaları için derecelendiren ve bunun karşılığında gelirlerinin büyük kısmını bu şirketlerden elde eden rating kurumlarının, ömürlerinin uzun olması ne kadar şaşırtıcı değil mi?
Finansal Mühendislik
Son 20 yılın en gelir getiren mesleği denilebilir. Ben de olabilir miyim diye aklından geçirenler için işte kriterler: Kısıtlayıcı yasal düzenlemelerden sıyrılabilme yeteneği, kaldıraç oranını mümkün olduğunca arttırabilmek, mali tablolardaki yükümlülükleri uzaklaştırmak mümkünse yok etmek ve yatırımcıları etkileyecek anlaşılmaz ürünler çıkarabilmek. Kendini bu iş için hazırlayanlar, Forbes dergisi tarafından batmadan birkaç ay önce, 6. kez dünyanın en yaratıcı şirketi seçilen Enron’u örnek almalılar herhalde.
Yasal Düzenlemeler
Finansal piyasalar doğal değil, insani duygularla oluşturulan yaşam alanlarıdır. Düzenlemelerin piyasa mükemmelliğini bozacağı ideolojisi sürdürülürse, geleceği öngörmek imkansız hale gelir. Bu da varlık fiyatlarının rüzgarlardan aşırı etkilenmesi anlamını taşır. “Bırakınız yapsınlar” anlayışı, hedge fonların kendi yasal mevzuatlarını kendilerinin yazmasına kadar uzarsa, krizler ekonomik sistemin en sadık hizmetkarları olurlar.
Şeffaflık
Şirketler, yatırımcılar ve enstrümanlar için şeffaflık, ekonominin sağlıklı bir şekilde işlemesi için en gerekli anahtar faktörlerden biridir. Şeffaflık güveni, güven kredibiliteyi, kredibilite likiditeyi, likidite ise ekonomik büyümeyi yaratır.
Yaşanan kriz, ekonominin genel jargonunu oldukça değiştirmiş gibi görünüyor. Krizin üniversitelerin iş dünyası ve ekonomi bölümlerine “demode ve geçersiz müfredat” olarak yansıdığını yakında görürsek şaşırmayalım. Ne de olsa bazı krizler yüzyılda bir kere yaşanıyor.
Artık herkes yaşanan krizin tarihin en büyük krizlerinden biri olduğu hususunda konsensüse varmış durumda. Georgo Soros’un ifadesiyle, ikinci dünya savaşından bu yana en berbat finansal kriz.
Sonu hakkında öngörülerin henüz yapılamadığı şu ortamda, bu ekonomik krizi yaratan temel hataları bir kere daha açıklayalım. Ayrıntılarına girmeden küçük bir kriz sözlüğü oluşturalım.
Varlık Balonları
Finansal hizmetler zincirinin orta halkalarını oluşturan bankalar, aracı kurumlar ve benzeri kuruluşlar tarafından şişirilmelerine karar verilirler. Paraya dönüştürülebilen her çeşit varlığın fiyatının hızlı bir şekilde artması, her an patlayabilecek balonlar yaratır. Hisse senetleri, kurlar, diğer menkul kıymetler, hatta mevduat hesaplarının sağlayacağı kazançlar üstüne verilen doğaüstü getiri sözleri fiyatları suni şekilde yükseltirken, güven ortamının değişmesi sonucunda da balonların patlamasına neden olurlar. 2000’li yılların başında internet mucizesinin teknoloji hisselerini şişirmesi dot-com balonunun, bugünlerde ise konut kredilerinin aşırı arzı subprime balonunun nedeni olmuştur.
Menkul Kıymetleştirme (Seküritizasyon)
Seküritizasyon, genellikle likit olmayan varlıkların, gelecekteki nakit akışlarının bugünkü değerlerinin ilavesiyle, pazarlanması kolay menkul kıymetlere dönüştürülmesidir. Kapitalist kovboyların düzenlemeye ihtiyaç duymayan yaratıcılıkları, menkul kıymetleri, bir zamanların zeplinleri gibi büyük keşfi olarak ortaya çıkardı. Global krizde uçak kazasına neden olan seküritizasyon, artık kimsenin tercih ettiği bir ulaşım şekli değil.
Kaldıraç
Yatırımları borçla finanse etmek anlamına gelen kaldıraç, yatırım hızının borçlanma hızından yüksek olması halinde, hem karı hem de zararı maksimize ederek krizin en önemli kimyasal katalizörü işlevini görüyor. Tıpkı iki yanı keskin bıçak gibi; ekonominin yükselme dönemlerinde itaatkar bir müttefik, çöküş dönemlerinde ihanet eden bir dost. Konut finansman kuruluşları Freddie ve Fannie’nin kaldıraç oranlarının 1/100 olması, çöküşlerini nasıl hızlandırdığını herkes gördü.
Rating Şirketleri
Ülkeler, şirketler, menkul kıymetler ve daha birçok varlık güvenlik düzeylerine göre 3A’dan D’ye kadar derecelendiriliyor artık. Üretilen her menkul kıymet, pazarın tamamının sahibi 3 rating şirketinden biri tarafından damgalanmadan piyasaya çıkamıyor. Menkul kıymeti ihraç eden rating ücretini de ödemek zorunda. Düşünün ki bir disk jokey, her gün radyoda aynı sanatçının parçalarını çalıyor. İşinin fazla uzun soluklu olmayacağı herkesin malumudur sanırız. Fakat sürekli MBIA ve GMAC gibi şirketleri, batmamaları için derecelendiren ve bunun karşılığında gelirlerinin büyük kısmını bu şirketlerden elde eden rating kurumlarının, ömürlerinin uzun olması ne kadar şaşırtıcı değil mi?
Finansal Mühendislik
Son 20 yılın en gelir getiren mesleği denilebilir. Ben de olabilir miyim diye aklından geçirenler için işte kriterler: Kısıtlayıcı yasal düzenlemelerden sıyrılabilme yeteneği, kaldıraç oranını mümkün olduğunca arttırabilmek, mali tablolardaki yükümlülükleri uzaklaştırmak mümkünse yok etmek ve yatırımcıları etkileyecek anlaşılmaz ürünler çıkarabilmek. Kendini bu iş için hazırlayanlar, Forbes dergisi tarafından batmadan birkaç ay önce, 6. kez dünyanın en yaratıcı şirketi seçilen Enron’u örnek almalılar herhalde.
Yasal Düzenlemeler
Finansal piyasalar doğal değil, insani duygularla oluşturulan yaşam alanlarıdır. Düzenlemelerin piyasa mükemmelliğini bozacağı ideolojisi sürdürülürse, geleceği öngörmek imkansız hale gelir. Bu da varlık fiyatlarının rüzgarlardan aşırı etkilenmesi anlamını taşır. “Bırakınız yapsınlar” anlayışı, hedge fonların kendi yasal mevzuatlarını kendilerinin yazmasına kadar uzarsa, krizler ekonomik sistemin en sadık hizmetkarları olurlar.
Şeffaflık
Şirketler, yatırımcılar ve enstrümanlar için şeffaflık, ekonominin sağlıklı bir şekilde işlemesi için en gerekli anahtar faktörlerden biridir. Şeffaflık güveni, güven kredibiliteyi, kredibilite likiditeyi, likidite ise ekonomik büyümeyi yaratır.
Yaşanan kriz, ekonominin genel jargonunu oldukça değiştirmiş gibi görünüyor. Krizin üniversitelerin iş dünyası ve ekonomi bölümlerine “demode ve geçersiz müfredat” olarak yansıdığını yakında görürsek şaşırmayalım. Ne de olsa bazı krizler yüzyılda bir kere yaşanıyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder