8 Haziran 2012 Cuma

Finansal piyasalar neyi keşfettiğini bilmez!

Finansal piyasaların tuhaf bir özelliği vardır. Çoğu zaman neyi keşfettiğini bilmez.

Sovyetler Birliği, 15 ülkeden oluşan parasal ruble birliğine 1992 yılında geçmişti. Birliğin 14 ülkesi sadece borç (tahvil) yaratabilirken, bir tek Rusya Merkez Bankası ruble basabiliyordu. Diğer ülkelerde kısa sürede başlayan borç krizi Sovyetler Birliğinin dağılmasına kadar uzanan süreci yaratmıştı.

Avrupa Birliği 1999 yılında parasal birliğe geçmişti. Uluslar üstü bir otorite ile kurulan Avrupa Merkez Bankası (ECB) euro basmaya yetkili tek kurumdu. Diğer ülkelerin merkez bankaları sadece borç (tahvil) basmaya yetkiliyken, euro’yu sadece ECB basıyordu. ECB’nin otoritesi bir süre sonra birliğin en güçlü ülkesi Almanya’nın eline geçince sorunların çözümü zorlaşmaya başladı. Çünkü birliğin birçok ülkesi geçen sürede alabildiğine borç yaratarak altından kalkamayacakları bir noktaya gelmişlerdi. İhtiyaçları olan tek şey euro’ydu. Ama para basma yetkisi sadece ECB’yi yöneten Almanya’nın elinde olunca büyük bir birlik yerine yeni bir Sovyetler Birliğinin keşfedildiği fark edilmişti.

Gerek Sovyetler Birliği, gerekse Avrupa Birliği aynı hatayı yapmışlardı. Borcu yaratma yetkisini tüm merkez bankalarına verirken, para yaratma otoritesini sadece tek bir merkez bankasına vermişlerdi. Farklı kitlelerden oluşan bir toplumda bu yapılabilecek en büyük hataydı.

Jimmy Wales 1998 yılında Britannica’dan daha büyük bir elektronik ansiklopedi kurmaya karar verir. Bunu yapmak için amatörlerden destek almayı düşünmektedir. Makaleler dünyanın her tarafından konuya gönül veren insanlar tarafından yazılacaktı. Çok seslilik tarafsızlığı sağlarken, kalabalıklar başlık sayısını arttıracaktı. Bu koşullarla nupedia adlı internet sitesi kurulur. Fakat Jimmy Wales Sovyetler Birliği ve Avrupa Birliği’nin yaptığı tarihi hatanın aynısını yapar. Amatörlerden gelen makaleler akademisyenlerden oluşan uzman bir yayın kurulu tarafından değerlendirilecek ve uygun bulunursa yayınlanacaktı. Yayın için oluşturulan 7 aşamalık yayın süreci ince eleyip sık dokuyan bir yapıya sahipti. Böyle bir yapının kurulmasının tek bir sebebi vardı. Böyle uzmanlık gerektiren bir iş için amatörlere güvenilmiyordu.

Proje başladığından beri aylar geçmişti ve makale sayısı hala binlere erişememişti. Bu hızla ilerlenirse yüz binden fazla başlığa sahip Britannica’ya erişilmesi 100 yıl sürebilirdi. Jimmy Wales’in hayalleri suya düşmek üzereydi. Nupedia projesi başlamadan bitiyordu… Fakat o günlerde Wales’in karşısına henüz adı duyulmamış bir yazılım çıkar. Hawai dilinde “hızlı” anlamına gelen bu yazlımın adı wiki’ydi. Sınırsız sayıda kullanıcının bir web sayfasında metin oluşturulabilmelerine ve yayına hazırlamalarına izin veriyordu. Yayın kurulu falan yoktu. Bir amatörün yazısını başka bir amatör değerlendiriyor ve yayınlanmasına izin veriyordu. Wales hemen karar verir ve yeni bir internet sitesi oluşturarak Britannica’yı geçme projesini yeniden gündeme alır. 2008 yılına gelindiğinde Wales’in ansiklopedisi Britanicca’nın 23 katı başlık ve makale yaratmıştı. Bu sözlük wikipedia idi.

Wikipedia, nupedia’nın hatasını yapmamıştı. Kalabalıkların başarısının, eşitlikçiliğin yarattığı denge ile sağlandığını göstermişti. Kalabalıklar sanıldığı gibi amatör değil, en az profesyoneller kadar iyi iş çıkarmıştı.

Avrupa Birliği tıpkı nupedia gibi amatörlere (küçük ülkelere) güvenmemiş ve onların parasal eylemlerine kısıtlama getirmişti. Tıpkı sözlüğe girdi sağlamak gibi borç yaratmasına izin verirken, bunların yayınlanması için izin kurulu oluşturan sözlük gibi para basma yetkisini uzman bir merkez bankasına bırakmıştı. Bankanın sıkı kuralları bir süre sonra borçları karşılayacak parayı yaratmayınca ülkeler borç krizi içine girmeye başlamıştı. Nupedia’ya gönderilen binlerce makaleden onlarcasının yayınlanmaya değer bulunması gibi ECB’nin yarattığı para da birliğin toplam borçlarının çok azını karşılar seviyedeydi. Diğer merkez bankalarının otoritelerine güvenmeyerek devre dışı bırakılmaları, onların bu süreçte sadece borç yaratmalarına neden olmuştu. Bu da çıkmaza giren bir projenin ateşini alevlendirmişti.

Finansal piyasalar çoğu zaman neyi keşfettiğini bilemez. Sovyetler Birliği örneğinden gerekli dersleri çıkardığını düşünen Avrupa wikipedia’yı keşfettiğini düşünmüştü. Ama keşfettikleri nupedia olmuştu.

Hiç yorum yok: