Erkek gibi bakarsan göremezsin; kadın gibi bak!

Ekonomiyi diğer bilim dallarından ayıran en önemli özelliği kendi yarattığı krizleri görememesidir herhalde. Son yaşanılan finansal kriz ve zaman içinde ortaya çıkan aşamaları ekonomistler tarafından ortak bir akıl ile öngörülebilmiş değildir. Zaten öngörülebilseydi böyle olmazdı… Ekonomi için öngörü mistik bir vizyon değildir hiç şüphesiz. Bilim, insan hayatını kolaylaştırmak için var olduğundan gelecekte olabilecekleri öngörüp tedbir almak görevidir. Öyleyse ekonomi bir bakış hatası içindedir. Ya yanlış bakmakta ya da doğru yere bakmamaktadır. Peki, hata nerededir dersiniz? Ekonomi kendi yarattığı sistemin içindeki riskleri neden öngörememektedir?

Felix Mercer Moss, Bristol Üniversitesi Bilgisayar Bilimlerinde doktorasını yapan bir öğrenci. Birkaç gün önce PloS One’da yayınlanan “Eye Movements to Natural Images as a Functain of Sex and Personality” adlı makalesi, kadınların bugüne kadar çözülememiş bir sırrını ortaya çıkarması açısından bilim dünyası tarafından hayretle karşılandı. Fakat bu şaşılası keşif aslında ekonominin de önemli bir sorununun keşfi anlamı taşıyor kanımızca. Şimdi gelin ekonomi dünyasının pek ilgilenmediği Moss’un çalışmasının detaylarını, daha önce yapılan bazı benzer araştırmaların sonuçlarını ve bunların ekonomi bilimiyle olan ilişkisini yeniden derleyip çözmeye çalışalım.

Moss, ileri teknolojik araçları kullanarak kadınlar ve erkeklerin göz hareketleri üzerinde incelemeler yapar. Önce erkekleri inceler. Bir kadın ve bir erkekten oluşan iki kişi ya da bir çift gördüklerinde erkeklerin önce kadına baktığını tespit eder. Erkeklerin kadında baktıkları yer genellikle yüzü ve gözleridir. Genellikle de bu bakış risk ve getiri dengesi yüksek olduğu için fazla uzun sürmemektedir. Erkeklerin, kadınlara hemcinslerinden daha uzun süre bakması bilinen bir gerçektir ve Moss’u pek şaşırtmaz. Üstelik erkeklerin bakış tercihlerinde aranacak herhangi bir gizem de yoktur. Moss daha sonra kadınların böyle bir durumda nereye baktıklarını inceler. Kadınlar da şaşırtıcı şekilde tıpkı erkekler gibi kendi hemcinslerine bakmaktadırlar. Fakat baktıkları yer yüz ya da gözler değildir. Kadınlar diğer kadınların vücutlarının farklı birçok yerine bakmaktadırlar. Genel görünüm, göğüsler, bacaklar ve daha birçok özel ayrıntı.

Optik lensler ve göz algılama cihazlarıyla ortaya konan bu gerçek bilimsel olarak ilk kez yapıldığından son derece şaşırtıcıdır. Daha önce plajlarda yapılan bir kısım araştırmada kadınlar kendi hemcinslerine baktıklarını itiraf etmişlerdi. Kadınların %80’i diğer kadınlardaki alyanslara, selülitlere, göğüslere ve kıyafetlere bakmaktaydı. Moss’un çalışması bu gerçeği bilimsel olarak ispat eder nitelikteydi. Peki ama kadınlar neden hemcinslerine bakıyorlar?

Moss, kadınların bakışlarını incelerken bir şey dikkatini çekiyor. Kadınlar, diğer kadınların vücutlarındaki değişik yerlere göz atıp incelemelerini tamamladıktan sonra gözlere yöneliyorlar. Fakat bu göz teması erkeklerinki gibi sempati arayışı değil daha çok bir ödünleşme gibi. Bu bakıştan hareket eden Moss kadınların neden önce vücudun diğer kısımlarına baktığını keşfediyor: Tehdit!

Kadınlar öncelikle hem kendileri hem de eşleri için bir tehdit olup olmadığını araştırıyorlar. Bir erkek için kadının vücudundaki herhangi bir bölüm bir tehdit olarak görülebilir. Kadınlar bunu bildikleri için öncelikle bunu araştırıyorlar ve tehdidin sınırlarını ölçüyorlar. Bunun yanında aynı stratejiyi kendileri için de uyguluyorlar. Hemcinslerinin fiziksel yapıları ve görünüşlerini inceleyerek kendileri ile olan farklılıkları belirleyip nasıl bir tehditle karşı karşıya olduklarını tanımlıyorlar. Yani kısacası potansiyel güçleri ayrı ayrı ratingliyorlar. Sonrasında da hemcinsinin gözlerine yönelip oluşan tesir ile orantılı ültimatomu veriyorlar. İşte Moss’un deneyleri bu trafiğin bilimsel ölçümlerini sunuyor.

İşte kadınların bildiği ama ekonomistlerin bilmediği şey burada saklı. Ekonomi bilimi ve ekonomistler genellikle erkekler gibi davranarak tek bir yere odaklanıp bakıyorlar. Orayı ratingleyip ültimatomu da oraya veriyorlar. Yüksek risk yüksek getiri dengesini arıyorlar. Sorun da burada oluşuyor. Birçok finansal piyasanın, enstrümanın, kuruluşun ve yatırımcının olduğu bir oyunda sadece tek bir noktaya bakmak ve öngörüleri bunun üzerine kurmak geleceği hatalı görme sorununu oluşturuyor. 2007 krizi ve sonrasında ortaya çıkan aşamalarında, ekonomistler daima faiz oranlarına ve makro dengelere bakıyorlardı. Burada problem görmedikleri için de krizin çıkacağına hiç ihtimal vermiyorlardı. Piyasadaki para hacmine, mortgage tahakkuklarına ve şişen kredi balonunu da baksalar ve bir tehdit olup olmadığını anlamaya çalışsalar yaklaşan krizi rahatlıkla görebileceklerdi.

O günlerde yapılmayan şey bugün yine yapılmamaktadır. Ekonomi ve ekonomistler erkekler gibi hala tek bir yöne yönelmekte ve tehdidi orada aramaktadırlar. Moss’un araştırmalarında ortaya koyduğu şey ekonomi için aynen geçerlidir. Finansal piyasaları izlerken mutlaka kadınlar gibi davranılmalı ve her ayrıntının tehdit içerip içermediği hesaplanmalıdır.

Doğru öngörülerde bulunanlar kendilerini ezoterik kahraman olarak görürken pozitif bilim tarafından akılsız olarak nitelendirilirler. Ekonomistler her defasında bu saplantıya takılıp kalarak kendilerini yüceltir ve dolayısıyla zarar görenleri alçaltırlar. Yani yaşanan krizin tahmin edilemeyeceğini söyleyerek kendilerini aklayıp, kriz altında ezilen milyarları kader olduğuna inandırmaya çalışırlar. Oysa hatanın kendilerinde olduğu açıktır. Yapmaları gereken sivri bir şapka giyip cam küreden geleceği görmek değildir. Daima ve her zaman çok yönlü bir bakış açısına sahip olmaktır. Ekonominin giderek paranın değil, parasızlığın bilimi olmaya yönelmesini durdurmak için erkek gibi bakmayı bırakıp kadınların gözünden görmeye çalışmaktır.

Eğer ekonomistler matematikle problemleri çözmeye devam edeceklerse şunu mutlaka biliyor olmalılar: Var olan birçok çözüm yolu daima tek bir sonuca ulaşıyorsa bu matematiğin tanımı kadar kadının da tanımıdır.