Çıkma tekliflerine hayır demeniz değerinizi arttırır mı?

Geçen haftanın gündemini meşgul eden konulardan biri İspanya’nın ekonomik yardım istemediğini söyleyen açıklamalarıydı. Birçok yatırımcı bu duruma anlam vermekte güçlük çekti. Çünkü ülkenin içinde bulunduğu ekonomik görünümün pek iç açıcı olmadığı ortada. Peki ama böyle bir durumda İspanya hükümeti yardım istemediğini neden ısrarla vurguluyor dersiniz?

Bu konuyu davranışlar boyutuyla ele alan ve arka planındaki duygusal karar mekanizmasının nasıl işlediğini ortaya koyan bir araştırma dünya medyasında henüz yazılmadığı için gelin bunun nedenlerini hep beraber bulmaya çalışalım. İspanya hükümeti neden yardım istemedi?

Sosyal davranışların ekonomiyi, ekonominin de sosyal davranışları etkilediği artık günümüzde herkesin bildiği bir olgudur. Diyelim ki bir çıkma teklifi aldınız fakat bu randevuya gidip gitmeme konusunda tereddüt duyuyorsunuz. Teklifin geldiği kişiyi de henüz çok yakından tanımadığınız için meşgul olduğunuz izlenimini yaratacak bir yanıt veriyorsunuz ve randevuya gidemeyeceğinizi söylüyorsunuz. Hem zaman kazanıp hem de değerinizin artacağını düşünüyorsunuz. Peki, bu düşünce sizce ne kadar doğru?

Böyle bir yanıtı veren bayan çalışmıyor ya da yöneticilik gibi zaman zaman düzensiz mesai gerektiren bir işte çalışmıyorsa randevuya “meşgulüm” yanıtı vermesi biraz tuhaf olacaktır. Çünkü oyun teorisi belki de herkesin anladığı tek Nobelli ekonomi teorisidir. Karşı taraf yanıtın inandırıcı olmadığını kolayca anlayacaktır. Oyun teorisinden biraz daha anlayanlar ise gerçekten meşgul olanların randevularını son dakikada iptal edeceklerini de bileceklerinden sizin birkaç gün önceden vereceğiniz olumsuz yanıt yine inandırıcı olmayacaktır. İnandırıcı olmayan bir karar verdiğiniz için o andan sonra karşı tarafı kararınıza inandırmanız da pek kolay olmayacaktır. Fakat yine de bu sahte karar size önemli bir şey kazandıracaktır. Gereksiz bir kişiyle kısa ve maliyetli bir ilişki yaşamayacak, yaptığınız bu eliminasyonla güvenilir insanlarla evliliğe yönelik ilişkiler geliştirme olasılığınızı arttıracaksınız.

Şimdi gelin randevu talebine verilen bu sahte “Hayır!” yanıtının doğasını biraz daha kurcalayalım. Nobel ödülü almış bir teori olan perdeleme etkisi (shielding effect) oldukça basit bir fizik gerçeğini ortaya koyar. Çekirdek, etrafında dönen bir elektronu kendine doğru çekecektir. Çünkü çekirdek proton denen artı yüklü parçacıkları içerdiği için eksi yüklü parçacıklar olan elektronları “farklı yükler birbirini çeker” ilkesi gereği kendisine doğru çekecektir. Elektronlar çekirdek etrafında farklı yörüngelerde hareket ettiklerinden dış yörüngedeki bir elektron, eğer önünde iç yörüngede hareket eden farklı bir elektron varsa çekirdek tarafından çekilemeyecektir. Çünkü öndeki elektron onun çekim alanını kapatmış olacaktır. Şimdi bu teoriyi yukarıdaki randevu talebi örneğine uyarladığımızda, randevu talebine verilen meşgulüm yanıtının öndeki bir elektron olduğu ve arkadaki elektronun “sana güvenmiyorum” yanıtını perdelediği kolayca anlaşılabilecektir.

İşte İspanya hükümetinin “yardım istemiyoruz” yanıtı da aslında öndeki elektronun arkadaki elektronu kapatarak çekim gücünü azaltmak istemesi amacını taşımaktadır. Çünkü çekim gücü önü kapatılarak azaltılan elektron, ülkenin bankalarının yüz milyarlarca dolarlık sermaye ihtiyacını, ülkenin yüz milyarca liralık borcunu ve ülkenin %25’ler seviyesindeki işsizlik oranını perdelemektedir. Bu tablo gösterildiği sürece gelecek yardım tıpkı Yunanistan’a olduğu gibi kısa süreli ve yüksek faizli olacaktır. Yani uzun vadeli bir evlilik değil, kısa bir gönül ilişkisi yaşanacaktır. Bu nedenle de İspanya Hükümeti akıllıca davranarak bir gecelik ilişki değil, evlilik istediğini göstermiş olmaktadır.

İspanya’nın bu kararının bir miktar yatırımcı desteği sağladığı anlaşılıyor. Hazine verileri yabancı yatırımcıların ülkeye döndüğünü söylüyor. Fakat bu gelişmeyi oyun teorisinden hiç anlamayanların düştüğü bir tuzak olarak değerlendirmek doğru olacaktır. Çünkü bir çıkma teklifine verilen “meşgulüm” yanıtı zaten sizin herhangi bir gizli sebepten dolayı uygun olmadığınızı göstermek için tasarlanmıştır. O nedenle oyun teorisi olan biri tarafından kolayca anlaşılması doğaldır.

Öyleyse şimdi yeniden düşünelim: “Yardım teklifine hayır demek İspanya’nın değerini arttırır mı?..”