Finansal erime tüm dünyayı sararken, en ateşli savunucuların bile geçerli bir mazeret bulamadıkları Wall Street’in gizli saatli bombası türev ürünler üzerine endişeler giderek artıyor. Yaratıcılarının bile detaylarında saklı olan riskleri ve gizli doğalarını tam anlamadıkları bu kompleks finansal kontratlar neden yaratıldı? Son derece akıllı olduğu düşünülen yaratıcılarını bile nasıl şaşkına çevirdi? Bomba ne zaman patlayacak? Ardı arkası gelmeyen bu sorulara yeniden yanıt bulmaya çalışalım.
Türev ürün nedir?
En basit algılamayla, bir çeşit bahis ya da kumardır denilebilir. Bugün belirlenen bir fiyattan alınıp ya da satılan kontratların, belli vadeler sonunda el değiştirmesi olarak da tanımlanabilir. Varant denilen hisse senedi opsiyanları ve emtia ile ilgili future kontratlar gibi tamamen zararsız kabul edilen çeşitleri de mevcuttur. Mesela bir çiftçi, 3 ay içinde hasat edeceği buğdayını, bugün belli bir fiyattan bir tahıl alıcısına satabilir. Bu sözleşme, çiftçiye fiyatı bugünden sabitleme imkanı verirken, tahıl alıcısına da ileride fiyatlar yükselse bile, daha düşük bir fiyattan buğday alma garantisi verir. Böylece her iki taraf belirsizlik ve riski elimine etmiş olur. Fakat son yıllarda, son derece karmaşık formda türev ürünler finansal sistemin her köşesini istila etmiştir.
Nedir bu yeni türev ürünler?
Bunlara kredi türevleri deniyor. Borçlunun tahakkuka düşme ihtimaline karşı bir tür sigorta gibi dizayn ediliyorlar. 1990’larda kullanılmaya başlayan bu enstrumanlar, 11 Eylül krizinin sonrasında, FED başkanı Alan Greenspan tarafından faizlerin %6.5’ten %1’e indirilmesiyle oldukça popülerlik kazandı. Paranın ve borçlanmanın son derece kolaylaştığı bu günlerde, krediler hayatın her alanına yayılmaya başlamıştı. Çok geçmeden de menkul kıymetleştirme geldi. İşte o anda Lehman Brothers, AIG ve Merrill Lynch gibi dev finansal kuruluşlar, menkul kıymetleri satın alan yatırımcıları tahakkuklara karşı korumak için kredi türevlerini üretmeye koyuldular.
Neden yeni türevler bu kadar vazgeçilmez oldu?
Bu karmaşık türevlerin piyasanın üzerinde getiri sağlaması, risklerinin küçümsenmesine neden oldu. Yatırımcılar 3A ratingli menkul kıymetler aldıklarını düşünüyorlardı. Satıcılar ise ev fiyatlarının ilelebet yükseleceğinden emindi. Ve tüm taraflar kaybedilecek hiçbir şey göremiyordu. Finansal kuruluşlar kredi tahakkuk swaplarını, yüksek primler karşılığı satmayı sürdürdüler. Dünya sigorta devi AIG bile bu pazara hiç düşünmeden girdi. Kurumun türev ürünler yöneticisi J.Cassano’nun geçen yılki açıklaması aynen şöyleydi: “Küstahlık olarak algılanmasın ama, kredi türevleri pazarında 1 dolar bile kaybetmemiz çok zor.”
Buffett neden uyardı?
Dünyanın en ünlü yatırımcılarından Warren Buffet’ın 2003 yılındaki “finansal kitle imha silahları” benzetmesi kredi türevleri için ilk önemli uyarıydı. Finansal düzenleyicilerin kontrol edememenin ötesinde, izleme bile yapamadıkları bu katrilyon dolarlık gizli kumarhane, global sistemin sağlığını ciddi olarak tehdit etmeye başlamıştı. AIG, Lehman Brothers ve Bear Stearns trilyon dolarlık işlem hacimlerine ulaşmıştı. Pazar bulutların üstünde uçuyordu.
Peki, ne oldu da işler bozuldu?
Ev fiyatlarının düşmesi, faizlerin yükselmesi kredi geri ödemelerinde aksamalar yarattı. Ev piyasasındaki bozulma bir anda türev ürün satışlarına sıçradı. Aniden yükselen tahakkuklar, bankacı ve yatırımcıları zengin eden türev ürünlerin değerini düşürdü. Menkul kıymetleri garanti eden AIG, Lehman ve Bear Stearns, verdikleri garantinin yükümlülüğünü yerine getiremedi. Olabilecek en kötü senaryo yatırım bankaları ve sigorta şirketlerinin çökmesine neden oldu. Hükümetlerin kurtarma çabalarına rağmen bankaların elindeki türevler, henüz en kötü senaryonun yaşanmadığını gösteriyor.
Çok değil daha bir yıl önce 1 dolarlık zararın bile imkansız görüldüğü türev ürünler, global ekonomiyi çökme noktasına getirmiş durumdu. Bakalım asıl patlama ne zaman gelecek?
Türev ürün nedir?
En basit algılamayla, bir çeşit bahis ya da kumardır denilebilir. Bugün belirlenen bir fiyattan alınıp ya da satılan kontratların, belli vadeler sonunda el değiştirmesi olarak da tanımlanabilir. Varant denilen hisse senedi opsiyanları ve emtia ile ilgili future kontratlar gibi tamamen zararsız kabul edilen çeşitleri de mevcuttur. Mesela bir çiftçi, 3 ay içinde hasat edeceği buğdayını, bugün belli bir fiyattan bir tahıl alıcısına satabilir. Bu sözleşme, çiftçiye fiyatı bugünden sabitleme imkanı verirken, tahıl alıcısına da ileride fiyatlar yükselse bile, daha düşük bir fiyattan buğday alma garantisi verir. Böylece her iki taraf belirsizlik ve riski elimine etmiş olur. Fakat son yıllarda, son derece karmaşık formda türev ürünler finansal sistemin her köşesini istila etmiştir.
Nedir bu yeni türev ürünler?
Bunlara kredi türevleri deniyor. Borçlunun tahakkuka düşme ihtimaline karşı bir tür sigorta gibi dizayn ediliyorlar. 1990’larda kullanılmaya başlayan bu enstrumanlar, 11 Eylül krizinin sonrasında, FED başkanı Alan Greenspan tarafından faizlerin %6.5’ten %1’e indirilmesiyle oldukça popülerlik kazandı. Paranın ve borçlanmanın son derece kolaylaştığı bu günlerde, krediler hayatın her alanına yayılmaya başlamıştı. Çok geçmeden de menkul kıymetleştirme geldi. İşte o anda Lehman Brothers, AIG ve Merrill Lynch gibi dev finansal kuruluşlar, menkul kıymetleri satın alan yatırımcıları tahakkuklara karşı korumak için kredi türevlerini üretmeye koyuldular.
Neden yeni türevler bu kadar vazgeçilmez oldu?
Bu karmaşık türevlerin piyasanın üzerinde getiri sağlaması, risklerinin küçümsenmesine neden oldu. Yatırımcılar 3A ratingli menkul kıymetler aldıklarını düşünüyorlardı. Satıcılar ise ev fiyatlarının ilelebet yükseleceğinden emindi. Ve tüm taraflar kaybedilecek hiçbir şey göremiyordu. Finansal kuruluşlar kredi tahakkuk swaplarını, yüksek primler karşılığı satmayı sürdürdüler. Dünya sigorta devi AIG bile bu pazara hiç düşünmeden girdi. Kurumun türev ürünler yöneticisi J.Cassano’nun geçen yılki açıklaması aynen şöyleydi: “Küstahlık olarak algılanmasın ama, kredi türevleri pazarında 1 dolar bile kaybetmemiz çok zor.”
Buffett neden uyardı?
Dünyanın en ünlü yatırımcılarından Warren Buffet’ın 2003 yılındaki “finansal kitle imha silahları” benzetmesi kredi türevleri için ilk önemli uyarıydı. Finansal düzenleyicilerin kontrol edememenin ötesinde, izleme bile yapamadıkları bu katrilyon dolarlık gizli kumarhane, global sistemin sağlığını ciddi olarak tehdit etmeye başlamıştı. AIG, Lehman Brothers ve Bear Stearns trilyon dolarlık işlem hacimlerine ulaşmıştı. Pazar bulutların üstünde uçuyordu.
Peki, ne oldu da işler bozuldu?
Ev fiyatlarının düşmesi, faizlerin yükselmesi kredi geri ödemelerinde aksamalar yarattı. Ev piyasasındaki bozulma bir anda türev ürün satışlarına sıçradı. Aniden yükselen tahakkuklar, bankacı ve yatırımcıları zengin eden türev ürünlerin değerini düşürdü. Menkul kıymetleri garanti eden AIG, Lehman ve Bear Stearns, verdikleri garantinin yükümlülüğünü yerine getiremedi. Olabilecek en kötü senaryo yatırım bankaları ve sigorta şirketlerinin çökmesine neden oldu. Hükümetlerin kurtarma çabalarına rağmen bankaların elindeki türevler, henüz en kötü senaryonun yaşanmadığını gösteriyor.
Çok değil daha bir yıl önce 1 dolarlık zararın bile imkansız görüldüğü türev ürünler, global ekonomiyi çökme noktasına getirmiş durumdu. Bakalım asıl patlama ne zaman gelecek?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder