Yatırım tavsiyeleri zengin eder mi?

Paranızı nasıl ve ne zaman iki katına çıkarabilirsiniz?

Paranızın nasıl iki katına çıkabileceğini size söyleyen birine inanmayarak ilk adımı atmış olabilirsiniz. Çünkü böylesi daha gerçekçi bir yaklaşım olabilir.

Fakat paranızın ne zaman iki katına çıkacağını size söyleyebilirim. Hatta bunu siz bile öngörebilirsiniz. Ama bunu söylemeden önce, finansal kararlarında geleceği gördüğünü düşünerek tıpkı finansal astrologlar misali yorum yapanların aslında ne kadar saçma bir iş yaptıklarını anlatacağım.

Astroloji ile hemen hepimiz az ya da çok ilgiliyizdir. Aslında astrolojinin gerçekliği konusunda bilimsel bir veriye sahip değiliz. Böyle bir kanıtın varlığı veya onun ne zaman bulunacağı da henüz bilinebilir gözükmüyor. Öyleyse insanların astrolojiye duydukları güven nereden geliyor?

Kanadalı sihirbaz ve araştırmacı James Randi, Flim Flam adlı kitabında, genç yaşlarında, bir gazetede astroloji falları yazdığını anlatır. Kullandığı yöntem eski dergilerden öngörüleri alıp karıştırdıktan sonra gelişigüzel çekerek yazmaktır. Tahmin edileceği gibi bu yöntem çok başarılı olmuş ve insanlar öngörülerin doğruluğuna büyük güven duymuşlardır. Randi, daha sonra bu işi ahlaki ve etik değerler nedeniyle bırakmıştır.

Eğer bir ürünün, kullanım kılavuzunda yazan işlevlerden birini yerine getirmediğini farkederseniz, size verdiği zarara göre geri iadeden aleyhinde dava açmaya kadar birçok seçeneği uygulamaya alabilirsiniz. İcracıları tarafından gerçekliği ve bilimselliği konusunda büyük bir inanç beslenen astroloji fallarından, hakkınızda gerçek dışı bir öngörüde bulunanı nereye şikayet edebilir ya da hangi mahkemede dava açabilirsiniz?

İnsanların astroloji gibi bilimselliği henüz kanıtlanmamış konulara inanmalarının altında iki yanılsama vardır. Geleneklere olan saygı ve inanç, ‘astroloji doğrudur çünkü herkes ona inanıyor’ düşüncesine yönlendirir. Bu düşünce kolayca değiştirilebilir ya da yorumlanabilir değildir. Çünkü kişiler yüzlerce yıldır böyle yapılan bir işi değiştirmeyi gerekli görmezler. Bu da inanmaya ve hataya yöneltir. İkinci yanılsama ise Forer etkisidir. Bireyler özellikle kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında büyük çoğunluktaki insanlara uyacak kadar genel ve belirsiz tasvirlere yüksek değer verme eğilimindedirler.

Forer etkisi nedir

Sıradan bir insanın yatırım tavsiyeleri gibi riskli önerileri kabul etmesinin ardındaki yanılsama hatası psikolog Bertram Forer’in 1948 yılında yaptığı bir deneyde oldukça etkili şekilde ortaya konmuştur. Forer, daha önceki derslerde yaptığı bir kişilik testinin sonuçlarını kapalı bir zarf içinde öğrencilerine dağıtır. Daha sonra öğrencilerinden, test sonuçlarının kendilerine ne kadar uygun olduğunu göstermek için 0 (hiç uygun değil) ile 5 (son derece uygun) arasında bir puan vermelerini ister. Öğrencilerden biri zarfı açar ve metni okumaya başlar. Ama o anda bilmediği şey diğer öğrencilerin de aynı metni okuyor olduğudur:

‘Başkalarının sizi beğenmesine ihtiyaç duyuyorsunuz. Kendinizi eleştirmeye meyillisiniz. Kullanamadığınız büyük bir potansiyele sahipsiniz. Bazı zayıflıklarınız olsa da genellikle onların üstesinden gelebiliyorsunuz. Dışarıya özgüvenli gözükürken içinizde tereddütler duyuyorsunuz. Bazen doğru kararı vermek konusunda şüphe duyuyorsunuz. Kısıtlamalar içinde kalmak sizi mutsuz ediyor. Başkalarının düşüncelerini ciddi kanıtlar olmadan kabul etmiyorsunuz. Bazen dışa dönük ve sosyal, bazen içe kapanıksınız.’

Kişisel olduğu düşünülen ama herkes için aynı olan ve bir astroloji falından rasgele alınan bu cümlelere verilen ortalama puan 4,26 idi. Yani neredeyse hemen hemen herkes buradaki özellikleri kendisi ile ilişkili bulmuştu. Test daha sonra başka öğrenci gruplarına yapılsa da sonuçlar daima 4,20 düzeylerinde gerçekleşmişti. Bu benzer sonuçların nedenleri araştırıldığında deneklerin şu hataları yaptıkları görülmüştür. Büyük çoğunluk için geçerli analizlerin sadece kendilerine özel olduğunu sanmışlardır. Kişilik analizini yapanın otoritesine güven duymuşlardır. Değerlendirmede sadece pozitif ve olumlu özelliklere önem vermişlerdir.

Finansal gelecek hakkında öneriler yapmak sistemin en popüler kavramlarındandır. Birçok değişik teknik kullanarak yatırımcıların kararlarına yön vermek herkesin sempati ve ilgiyle yaklaştığı bir iştir. Finansal kararların önemli bölümünün bu analizler ışığında verildiği de bilinen bir gerçektir. Fakat bu, sınırı iyi ayarlanması gereken bir davranıştır. Genellikle geçmiş verileri kullanarak yapılan gelecek öngörüleri üslubu iyi ayarlanmadığı sürece finansal astrolojiye dönmesi olasıdır. Finansal astrologların en ünlü isimlerinin başında ABD’de CNBC televizyonunda Mad Money programını sunan Jim Cramer gelir. Hisse senedi önerileri büyük bir izleyici kitlesi tarafından yatırım kararına dönüştürülen Jim Cramer, 11 Mart 2008 tarihinde, daha sonra büyük tartışmalara neden olacak bir finansal öngörüye imza atar.

11 Mart 2008, küresel finansal krizin ilk büyük enkazı olan ABD’nin 5 büyük yatırım bankasından biri olan Bear Stearns’ün çöküşünün 3 gün öncedir. Jim Cramer, 11 Mart 2008’de, dünya finans tarihinin en önemli astrolojik hatalarından birini yapar ve Bear Stearns’ün harika durumda olduğunu izleyicilerine söyler. Bu açıklamanın üzerine kaç kişinin Bear Stearns hisse senedi aldığı tam olarak bilinememektedir. Fakat şirket bu açıklamanın üzerinden 3 gün bile geçmeden 14 Mart 2008’de, ABD Merkez Bankası Fed tarafından sağlanan fonla JPMorgan tarafından satın alınır. 2 dolar hisse bedeli karşılığı yapılan satış, o anki piyasa fiyatının sadece %10’una karşılık gelmektedir ki bu da yatırımcıların kayıplarının hangi düzeylerde olduğunun açık bir göstergesi gibidir. En az bunun kadar vahim olan bir başka husus ise bazı rating şirketlerinin bankanın satın alındığı gün bankaya 2A rating vermiş olmalarıdır. Anlaşılacağı üzere olan yine yatırımcıya olmuştur Fakat gelecek öngörülerine güvenerek verilen hırs dolu kararların sorumlusunun insanoğlunun kendisinden başka kimse olmadığı herkesin anlaması gereken bir gerçektir.

Astrolojinin geleceği ne kadar öngördüğü pek bilinemese de yukarıda kısa hikayesine yer verdiğimiz James Randi’nin herhangi bir paranormal, doğaüstü veya okült bir güce sahip olduğunu bilimsel testler altında kanıtlayan kişiye vermeyi taahhüt ettiği 1 milyon doları bugüne kadar henüz kazanan çıkmamıştır. Sanıyoruz şu Latince deyiş yıllar geçse de anlamını yitirmeyecek gibi görünmektedir: In solis sis tibi turbo locis! Issız yerlerde kendin için bir evren ol!

Paranızı ne zaman iki katına çıkarırsınız?

Şimdi yazının başında cevabını sona bıraktığımız soruya gelelim. Paranızı ne zaman iki katına çıkarabilirsiniz?

72 sayısı birçoklarına yabancı gelse de matematiğin sihirli sayılarından biridir. 72’nin sihirlerinden biri de faiz hesaplarında saklıdır. Diyelim ki paranızı yıllık %10 faiz oranından bankaya yatırdınız. Paranızın ne zaman iki katına ulaşacağını bulabilmeniz için üssel hesaplama yapan bir hesap makinasına ihtiyacınız olacaktır. Fakat eğer böyle bir hesap makinanız yoksa o zaman yapmanız gereken 72 sayısının sihrini hatırlamaktır. O da şudur: 72 sayısını faiz oranı olan 10’a böldüğünüzde çıkan sayı yaklaşık olarak paranızın iki katına çıkacağı süreyi söyleyen rakamdır. Yani paranızı %10 faiz oranı ile bankaya yatırırsanız yaklaşık 7 yıl sonra (72/10=7,2) paranız iki katına çıkar.

Yatırım kararlarında unutulmaması gereken tek şey hayatın bilinmezliğinin sadece bilimle giderilebileceğidir.