Global ekonominin neredeyse sancısız geçen bir günü kalmadı. Her gün yeni bir çalkantı ile güne başlıyoruz. Sorunu tasvir eden sözcükler değişse de her sorunun içinde değişmeyen tek bir ifade var: CDS primleri.
Kredi Temerrüt Takası (credit default swap) olarak adlandırılan bu enstrüman bugün artık ülkelerin veya şirketlerin ekonomik durumlarını yansıtan en çarpıcı gösterge olarak kullanılıyor. Birçok kişinin, sadece ekonomi ve finanstan anlayanlar için tasarlandığını düşündüğü bu enstrüman aslında doğanın diğer tüm kanunları gibi basit bir algılama üzerinde çalışıyor. Günlük hayatımızda da çok sık kullandığımız bu algılama CDS’lerin çalışma mekanizmasını oluşturuyor.
Her gün sıklıkla duymaya alıştığımız şu tip bir sözü anımsayalım: “Macaristan CDS’leri 600 puana yükseldi.” Sizce CDS’nin 600 puan olması finanstan anlamayan sıradan insan için ne ifade etmelidir?
15, 16 ve 17.yüzyıllarda başkaları tarafından gözlemlenen kuyrukluyıldızların aslında aynı olduğunu, 1758 yılında da geri döneceğini tahmin eden ve daha sonra adı kuyrukluyıldıza verilen bilim adamı Edmund Halley, bugünkü sigorta şirketlerinin hala kullandığı ve CDS’lerin temel çalışma mantığını da oluşturan sistemi bulan ilk kişiydi. Halley, Polanya’nın Wroclaw kentinde, nüfus kayıtlarını analiz ederek bir makale yayınlamıştı. Halley makalede şu gerçeğe dikkat çekiyordu: “Şehirde yaşayanların onüçte biri her yıl ölüyor.” İngiltere’deki hayat sigortası şirketleri ise bu veriyi kullanarak modellerine bugünkü şeklini vermişlerdi: “Eğer her onüç kişiden biri ölüyorsa o zaman paranın sadece onüçte birini risk karşılığı ayırmak yeterli olacaktır.”
Şimdi Halley’in mezarlık kayıtlarındaki istatistiklerini kendi hayatımıza uyarlayalım. Diyelim ki yeni bir cep telefonu aldınız ve bunun için 1.000 lira ödediniz. Telefonunuzun değerinin 1.000 lira olduğunu düşünebilirsiniz. Sizin için bu varlığın değeri korunması gereken bir değerse sigorta yaptırmanız gerekecek. Telefonların bir an için sigorta şirketleri tarafından sigorta edildiğini düşünelim. Sigorta şirketinin sigortalama işlemi için sizden bir ücret alması gerekiyor. Peki, bu ücret kaç para olmalı?
Kendinize şu soruyu sormanız bu ücretin kaç para olacağını bulmanızı kolaylaştırabilir: “Benim bu telefonu bozma ihtimalim nedir?” Bu soruya yanıtı elbette ki geçmiş tecrübelerinizden yararlanarak verebilirsiniz. Daha önce kullandığınız telefonlardan kaç tanesini bozduğunuz size cevabı verebilir. Ama böyle bir bilgiye de sahip değilseniz şöyle düşünürsünüz: “Bu telefonu bozma ihtimalim %10’dan fazla değil.”
Sigorta şirketinin elinde sizin veya başkalarının kullandığı telefonlardan kaçının bozulduğuna dair bir veri olmadığını düşünelim. Öyleyse sigorta şirketinin alacağı prim bellidir diyebiliriz. Gözlüğün değerinin %10’u sigorta şirketinin alacağı yıllık primdir. Yani 100 lira. Görüldüğü gibi eğer bu telefonu bozma ihtimaliniz %10 ise ödeyeceğiniz prim de telefonun değerinin %10’dur.
Şimdi tekrar CDS’lerin çalışma mekanizmalarına dönelim. Bir yatırımcının getiri elde etmek amacıyla bir şirketin veya ülkenin çıkardığı tahvillerden satın aldığını düşünelim. Yatırımcı, vadesi geldiğinde şirketin veya ülkenin ödemesi gereken faizi ve anaparayı ödeyememesi ihtimaline karşı bonoları sigorta etmek isteyebilir. Bu durumda bir sigorta şirketine gider ve belli bir ücret karşılığı tahvillerini sigortalatır. Artık vadesi geldiğinde şirket veya ülke yükümlülüklerini yerine getiremezse, yatırımcının tasa yapmasına gerek kalmayacaktır. Çünkü sigorta şirketi, şirketin veya ülkenin ödemekle yükümlü olduğu tutarı yatırımcıya ödeyecektir. Peki bu sigorta şirketi bu tahvilleri sigortalamak için ne kadar ücret talep etmelidir?
Yukarıdaki örneğimizde Macaristan CDS’lerinin 600 puan olduğunu söylemiştik. Bu şu anlama gelir. Eğer 10 milyon Macar forinti değerinde bir varlığa sahipseniz; bu varlığı sigorta etmek için ödemeniz gereken prim bu tutarın %6’sı (600 puan karşılığı) yani 600.000 forinttir. CDS primi 590’a düşerse ödeyeceğiniz tutar da 590.000 forinte inecektir.
Görüldüğü üzere CDS puanları sigorta şirketlerinin sigortaladıkları varlığın bozulma (eğer kredi sie temerrüt) olasılığını gösteren değeridir. Başka bir deyişle Macar forintinin yukarıdaki telefon örneğimizdeki gibi düşünülürse bozulma (Macar tahvillerinin geri ödenmeme) ihtimali %6’dır. İşte CDS'lerin çalışma mekanizmalarının ardındaki basit algılama budur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder