Dünya ekonomisinin gündemi Yunanistan’ın euro’dan çıkışının yaratacağı etkilere, kısaca Grexit’e odaklanmış durumda. Öngörülemez olanın öngörülebilmesi için dünyanın en akıllı insanları şu anda düşünmekle meşguller. En akla gelmez sonuçları bulmaya ve çözümlerini geliştirmeye uğraşıyorlar. Şok dalgalarının Avrupa’yı ve dünyayı nasıl etkileyeceğini, tüm finansal kuruluşların içine gireceği büyük stresi, Portekiz, İtalya ve İspanya’da başlayacak euro savaşını ve dünya ekonomilerinin nasıl ufalacağını hesap etmeye çalışılıyor. Peki, neler olacağı tahmin edilebilecek mi?
Önceden öngörülemeyen olayların gerçekleşmesi olgusuna siyah kuğu etkisi adı verilmektedir. İnternet, kişisel bilgisayarlar, I.Dünya Savaşı gibi başlangıçta gerçekleşme ihtimali çok düşük görülen ama derin etkiler yaratan bir dizi olay bu isimle nitelendirilmektedir. Teoriyi ortaya atan Nassim Nicholas Taleb, siyah kuğu olgusunun neden düşük ihtimalli olaylar gerçekleştikten sonra kabul edildiğini şöyle açıklar: İnsanlar genellikle bildikleri şeylere odaklanıp bilmediklerini hesaba katmayı ihmal ederler. Bu düşünce, genelleme, basite indirgeme veya önem vermeme güdülerimizi güçlendirirken, çok düşük ihtimalli gerçekleri veya onları tasavvur edenleri dikkate almamamıza neden olur.
Siyah kuğu etkisi aslında herkesin çok kolay bir şekilde yakalanabileceği bir etkidir. Nasıl çalıştığını göstermek için üzerinizde şu basit düşünce deneyini yapabilirsiniz. Bir futbol maçı düşünelim. Takımlardan birinin bir üst tura çıkabilmesi için diğerini iki farklı skorla yenmesi gerekiyor. Fakat her maçta bir kazananın olması istendiğinden maç berabere biterse, uzatmaya gidecek ve uzatmada “altın gol” uygulaması yapılacak. Altın gol bu turnuvada iki gol anlamına geliyor. Şimdi düşünelim. Böyle bir ortamda ortaya çıkabilecek en beklenmedik sonuç ne olabilir?
Bol gollü bir maç?.. Son dakikalarda birkaç gol fazla atılması?.. Beraberliğin uzatmalarda da bozulmaması?.. Ya da yaratıcılığınıza kalmış diğer öngörülemez sonuçlar.
Futbol tarihinin belki de en öngörülemez maçı 1994 yılında Shell Karayip Kupasında Grenada ile Barbados ülkeleri milli takımları arasında oynandı. Barbados’un bir üst tura çıkabilmesi için Grenada’yı en az 2 farklı skorla yenmesi gerekiyordu. İlk yarı bittiğinde Barbados 2 farklı üstünlüğü yakalamış ve 2-0 öne geçmişti. Bu sonuç onları bir üst tura çıkaracaktı fakat maçın bitimine 7 dakika kala yedikleri bir gol hesaplarını bozmuştu. Maç 2-1 olmuştu ve artık bundan sonra Barbados’un bir gol daha atması gerekiyordu. Barbados yedikleri golün ardından hemen Grenada kalesini ablukaya aldı ama istedikleri gol bir türlü gelmiyordu. Dakikalar yavaş yavaş ilerliyordu. O anda belki de maçı seyreden hiçbir seyircinin aklına gelmeyen bir şey bir Barbados’lu oyuncunun aklına gelmişti. Zamanın hızla aktığı dakikalarda Barbados’lu oyuncu kalecisinden aldığı topu hızlıca ileriye atmak yerine inanılmayacak bir şey yapmıştı. Topu sertçe kalecisine doğru geri atar; kaleci topun gelişini bile görememişti. Barbados’un kendi kalesine attığı golle maç 2-2 olmuştu. Bu şaşkınlık verici durum diğer takımda şoke edici bir sonuç yaratmıştı. Çünkü eğer bu gol olmasaydı bir üst tura Grenada çıkacaktı. Öte yandan bu sonuçla, maç, Barbados’un istediği şekilde uzatmalara gidecek ve uzatmalarda Barbados’un atacağı bir gol iki gol olarak sayılacağından bir üst tura çıkmalarına neden olacaktı. Fakat öngörülemez bir diğer olay ondan sonra gerçekleşti.
Grenada’nın bir üst tura çıkabilmesi için 1 golle mağlup olması yeterliydi ve maç daha henüz bitmemişti. Golden sonra başlama vuruşunu yapan Barbados’luları büyük bir sürpriz bekliyordu. Grenada’lılar topu kapar kapmaz kendi kalelerine gol atmak için hücuma geçtiler. Bu Barbados’luların hiç beklemediği bir şeydi ama karşılık vermeleri geç olmadı. Tüm Barbados’lu futbolcular kendi sahalarını bırakıp Grenada’nın sahasına geçtiler ve Grenada kalesini korumaya başladılar. Grenada’lılar kendi kalesine gol atmaya çalışıyor, Barbados’lular ise buna izin vermemek için mücadele ediyordu. Birkaç dakikalık mücadele belki de futbol tarihinin en öngörülemez olayıydı. Kendi kalesine gol atmaya çalışan bir takımla, bunu yapmasına izin vermeyen diğer takımın mücadelesi.
Sonuçta maç uzatmaya gitmiş ve Barbados uzatmalarda attığı golle bir üst tura çıkmıştı. Maçla ilgili bilgi ve görüntülere wikipedia ve youtube gibi internet sitelerinden de ulaşılabilmektedir. Bu sonuç maçtan önce kimsenin öngörebildiği bir sonuç değildi ve öngörülemez olan gerçekleşmişti.
Siyah kuğu etkisi işte böyle bir çalışma mekanizmasına sahiptir. Kişiler başta tüm olasılıkları göz önüne aldıklarını düşünseler de öngörülemez olayın ortaya çıkması başka öngörülmezlikleri de beraberinde getireceğinden siyah kuğu etkisi yaratması olasıdır.
Bugün Yunanistan’ın euro’dan çıkmasının yaratacağı etkileri başlangıçta hesaplayabilmek pek mümkün değildir. Yapılan tüm stres testlerin başarısız olması normaldir. Yeni bir Lehman krizi olacağını öngörmek, onu öngöremeyenlerin ulaşabileceği bir sonuç olarak değerlendirilmemelidir. Tıpkı yukarıdaki maçta olduğu gibi ortaya çıkan herhangi bir sonucun yaratacağı ardıl sonuçların öngörülmesinin son derece zor olduğu açıktır. Bu bakış açılarıyla değerlendirildiğinde Yunanistan’ın euro’dan çıkışı bir siyah kuğu etkisi yaratacak gibi görünmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder