Devenin burnu!

Bir elbise almayı düşünüyorsunuz ve bunun için 500 liralık bir bütçe ayırdınız. Mağazaya gittiniz ve almak istediğiniz elbiseyi buldunuz. Fakat küçük bir sorun var, fiyatı 520 lira. Yani bütçenizin biraz üzerinde. Şimdi düşünelim, bu elbiseyi alır mısınız?

Belki birçokları inanmayacaktır ama bu basit karar bugün büyük finansal krizin mimarı gibi durmaktadır. Konut kredilerinin global bir çöküşe neden olması sürecinde yapılan en büyük hatalardan biri konutun değeri ile verilen kredi arasındaki oransal çarpıklıktı. Bankacılık klasik yaklaşımı gereği, teminatın belli oranı karşılığı kredi alınabilir. Finansal kriz öncesinde konut kredilerinde bu oranın %75-80 arasında olması ideal sayılıyordu. Yani 100 liralık bir ev için en fazla 80 lira kredi alınabileceği gibi. Fakat kredilerin menkul kıymetlerin hammaddesini oluşturması nedeniyle daha fazla kredi vermek uğruna bu oran giderek arttırılmıştır. Evin değerinin %90’ı, %95’i ve hatta %100’üne kadar kredi verilmeye başlanmıştı. Evlerin değerlerinde yaşanacak düşüşlerde kredinin teminatsız kalacağı riski göz ardı edilmişti.

Burada yapılan hata insanların masum ve zararsız gördükleri bir düşünceden kaynaklanır. Kaygan bayır hatası (slippery slope) denilen bu olgu farkedilmediği sürece büyük sorunlara neden olur. Eski bir fabl bu sorunu çok güzel anlatır. Deve, gece üşüyen burnunu sahibinin çadırına sokmak için izin ister. Sahibi bu talebi uygun bulur. Fakat bununla yetinmeyip sırayla başını, boynunu, gövdesini ve en sonunda tüm vücudunu sokmak için izin ister. Sahibi ise başta burnunu sokmasına izin verme hatasını maalesef sonuna kadar yapmaya karşı gelememiştir.

Kaygan zeminler herkes için oldukça risklidir. Örneğin bir elbise almak için 500 lira bütçe ayırdıysanız, 520 liralık bir harcama sizi fazla rahatsız etmeyecektir. Çünkü nasıl olsa 500’ü ödeyen 520’yi de öder diye düşünürsünüz. Fakat her zaman böyle olmaz. Tıpkı finansal krizde örneklerine birçok kez rastladığımız gibi...

İngiltere’nin 1866 yılında el koyduğu Overand Gurney adlı bankadan 150 yıl sonra el koyduğu ilk banka olan Northern Rock’ta konut kredileri, evin değerinin %125’i oranına kadar çıkmıştı. İşte, devenin burnu ile başlayan hikayenin hazin sonu!