28 Mart 2012 Çarşamba

Uygarlık tarihinin en büyük mucidi?

Mark Twain’e uygarlık tarihinin en büyük mucidinin kim olduğu sorulur. Twain’in ne yanıt verdiğini yazımızın sonuna bırakırken Ekonomist Richard Thaler’ın, The Winner’s Curse adlı kitabında sorduğu soruyu yeniden soralım. Sonrasında da cevabını bulmaya çalışalım. Cevabı ararken belki mucidin kim olduğunu da anlayabiliriz.

Thaler’ın sorusu şöyledir: İflasa giden bir petrol şirketi gelecekte petrol aramayı düşündüğü rezerv alanlarından birini satmayı planlıyor. Siz de başka bir petrol şirketinin yöneticisi olarak bu petrol arama alanını almak istiyorsunuz. 3 firmanın teklif vereceğini biliyorsunuz ve siz de 10 milyon dolar olarak teklifinizi hazırlamış durumdasınız. Fakat son anda 7 firmanın daha ihaleye katılacağını öğreniyorsunuz. Şimdi artık sizin dışınızda 10 firma rezerv alanı için teklif verecek. Soru şu: 7 firmanın daha teklif verdiğini öğrendiğinize göre bu alanı almak için vermiş olduğunuz 10 milyon dolarlık teklifi arttırmalı mısınız, yoksa azaltmalı mısınız? En doğru teklif nedir?

Birçok kişi böyle bir durumda teklifi arttırmak isteyecektir. Çünkü rakip sayısının artması, fiyatı arttırmadığınız sürece bu alanı alamayacağınızı düşünmenize neden olur. Fakat burada çok önemli bir husus farkında olmadan göz ardı edilmiştir. Diğer rakiplerin her biri muhtemelen şöyle düşünecektir: “Acaba diğerleri bu petrol alanının değerinin ne olduğunu düşünüyor?.. Öyleyse diğerlerinin düşündüğü fiyatın çok az üstünde teklif vermemiz yeterli olacaktır.”

O anda kesin olan bir şey var ki o da bu petrol alanında ne kadarlık rezerv olduğunu kimsenin kesin olarak bilmemesi. Öyleyse bu yarışı kim kazanacak?

Kazanan, bu petrol alanında ne kadar rezerv olduğu konusunda en iyimser tahmini yapacak şirket olacaktır. Bu da onu rezerv alanının gerçek değerinden daha yüksek bir fiyat vermesi sonucuna yöneltecektir. İşte o an kazananın laneti denilen durumun ortaya çıktığı andır. Birçok rakibin olduğu bu yarışta kazanan muhtemelen kaybeden olacaktır. Şimdi yukarıda sorduğumuz soruya dönelim. Öyleyse en doğru teklif hangisidir? Kazananın verdiği teklifin biraz altında vereceğiniz teklif en doğru teklif olacaktır. Çünkü kazanan bu petrol alanının tahmin edilen gerçek değerinin biraz üzerinde bir fiyat vererek ihaleyi kazanmıştır. Öyleyse sizin yapmanız gereken rezerv alanın gerçek fiyatından teklif vermektir. Bu teklif sonucunda kaybetseniz de en doğru ve en rasyonel kararı vermiş olacaksınız.

Özellikle açık arttırmalarda görülen bu durum kazanan tarafın kazandığı şey için yüksek bir bedel ödemiş olması ihtimaline dayanır. Karar verme anında yeterli bilgiye sahip olunamaması, alınacak olan şeye biçilen farklı değerlerden en iyimserinin kazandığı ve geri kalanların ‘bu kadar etmez’ dedikleri bir sonuca ulaştırır. İşte hayat çoğu zaman bu anlarla doludur; rasyonellik, sezgiler, hırs ve kaybetme korkusunun iç içe geçtiği durumlarda verilen kararlar ve ortaya çıkan hatalarla.

Sanıyoruz Mark Twain’in uygarlık tarihinin en büyük mucidi kimdir sorusuna verdiği yanıtı bulmuşsunuzdur. Bulamayanlar için biz söyleyelim: Hata!

Hiç yorum yok: